Yeni başlayanlar için Kimya, karmaşık kelimelerle ve terimlerle dolu gözükür. Bu durum da insanlara göz korkutucu gelir. Ancak kısa bir zamanda temel terimleri öğrenebilir ve kimya okur yazarlığınızı üst seviyeye çıkarabilirsiniz!
Genel kimya terimleri ve anlamları sadece kimyagerler, öğretmenler veya mühendisler için değil, herkes için önemlidir çünkü bu terimler günlük yaşamımızda sıkça karşılaştığımız birçok durumu anlamamıza yardımcı olur. Örneğin, tükettiğimiz gıdaların içeriklerini anlamak, temizlik ürünlerinin güvenli bir şekilde kullanılmasını sağlamak veya çevresel sorunların kimyasal temellerini kavramak için bu bilgilere ihtiyaç duyarız. Ayrıca, sağlık, teknoloji ve enerji gibi hayatımızın her alanını etkileyen konular kimya ile yakından ilişkilidir, bu yüzden temel kimya bilgisi bireylerin bilinçli ve sorumlu kararlar almasına katkı sağlayacaktır.
Dolayısıyla lise veya üniversite kimya dersi için çalışıyorsanız bu terminolojiye bir göz atıp bilgilerinizi tazeleyin!
Bu yazıda aktardığımız terminolojiyi zaten bildiğinizi düşünüyorsanız kimya hakkında bilmeniz gereken her şeyi anlattığımız makalemize de bir göz atın!
Kimyada Temel Terimler: Küçük Şeyler
Kimya, temelinde atomları, elementleri, bileşikleri ve molekülleri inceleyen bir bilim dalıdır. Bu dört terim, evrendeki her şeyi oluşturan yapı taşlarını ifade eder. Peki, bu kavramlar ne anlama gelir? Aslında, günlük yaşamımızda karşılaştığımız her şeyin temelinde bu küçük parçalar yatmaktadır. Dolayısıyla bu küçük şeyler, hayatımızda büyük yer kaplar.
Bir element - örneğin demir veya oksijen- saf bir maddedir ve başka bir maddeye indirgenemez. Elementleri sadece atomlara veya hâlâ aynı element olarak tanımlayabileceğiniz küçük parçalara bölebilirsiniz. Bir element, tamamıyla aynı türde atomlar içerir.
Moleküller kimyasal olarak birbirine bağlanmış iki veya daha fazla atomdan oluşur. Yani bir oksijen atomu molekül değildir ama iki oksijen atomu birbirine bağlanınca molekül olur. (O₂ ya da oksijen gazı olarak bildiğimiz madde).
Bileşikler ise iki farklı atom tipi içeren moleküllerdir. Yani O₂'ye bir karbon atomu eklerseniz, CO₂ elde edersiniz. Bu da karbondioksitin formülüdür ve karbondioksit bir bileşiktir.
Eğer bu alan ilginizi çekiyorsa kimyayla hangi meslek dallarında ilerleyebileceğinizi açıkladığımız makalemizi bir okuyun!
Daha Küçükler: Temel Kimyada İleri Terimler
Bu atomların birbirine nasıl bağlandığını anlamak için atomların da yapı taşlarını bilmemiz gerekiyor. Çoğumuzun kimya derslerinden bildiği gibi atomlar, atomun çekirdeğinde toplanan veya o çekirdeğin etrafında dönen parçacıklardan oluşur. Bu parçacıkların pozitif, nötr ve negatif yükü olabilir.
Çekirdek (atomun merkezi), pozitif yüke sahip proton ve nötr olan nötronları tutar. Bu sırada negatif yüklü elektronlar çekirdeğin yörüngesinde yer alır.
Bunlar moleküllerin ve bileşiklerin nasıl meydana geldiğini anlamada önemli bilgilerdir. Atomlar bu elektronlar sayesinde birbirlerine bağlanırlar. Bu bağlar iki tiptir: İyonik ve kovalent.
- Kovalent bağlarda iki atom bir veya birden fazla çift elektron paylaşır.
- İyonik bağlarda ise bir atom diğerine elektron verir. Bu durumda elektron veren atom, bir iyon hâline gelir. Yani pozitif yüklü olur. Metaller elektron kaybetmeyi, bağ oluşturmayı ve pozitif yükler geliştirmeyi seven elementlerdir.
Temel Kimya Kelime Bilgisi: Maddenin Hâlleri ve Bileşikler
Gelelim başka bir konuya. Kimyanın temellerini öğrendiğimize göre artık kimya derslerinde sürekli duyduğunuz kelimelere geçebiliriz.
Moleküller üç farklı hâlde bulunabilen maddeleri oluşturur. Bunları zaten duymuşsunuzdur ancak bir maddenin ısı ve basınçla hâl değiştirebileceğini hatırlatmaktan zarar gelmez diye düşünüyoruz.
- Gazlar: Sabit şekli veya tanımlanabilir hacmi olmayan maddelerdir.
- Sıvılar: Sabit şekli olmayan ancak belirli bir hacme sahip olan akışkan maddelerdir.
- Katılar: Moleküllerin birbirine sıkıca kenetlendiği hâldir. Sabit bir şekle ve belli bir hacme sahiptirler.
Maddeler; saf elementler, bileşikler veya karışımlar olabilir. Kimyada karışım, birleştirilmiş iki veya daha fazla elementten oluşan ancak bir bileşik gibi kimyasal bağı bulunmayan maddeye denir.
Bilmeniz gereken farklı bileşik türleri vardır:
- Hidrokarbonlar: İsminden de belli olduğu gibi sadece hidrojen ve karbon içeren organik bileşiklerdir. Organik kimya ders konularında görebilirsiniz.
- Polimerler: Doğal veya sentetik olarak bir laboratuvarda üretilen, birbirine bağlanmış küçük moleküllerin (genelde hidrokarbonların) oluşturduğu büyük moleküllerdir.
- Tuz: Yükü nötrlenmiş iyonik bir bileşiktir. Pozitif yüklü iyonları negatif iyonlarla birleştirir.
Buraya kadar geldiyseniz sizin için küçük bir quizimiz var!
Quiz
Quiz :
Kimyasal Tepkimeler için Gerekli Terminoloji
Çoğu kimya dersinde kimyasal tepkimeleri anlamak veya laboratuvarda bir deney yaparken neler olduğunu tam olarak kavramak için belli bir kelime bilgisine sahip olmanız gerekir.
Öncelikle kimyasal tepkimenin üç ögesini bilmelisiniz:
- Reaktif: Kimyasal bir reaksiyona giren madde veya maddeler. Reaksiyon sırasında başka bir maddeye dönüşürler. Örneğin, hidrojen (H₂) ve oksijen (O₂), su (H₂O) üretimi için reaktiflerdir.
- Katalizör: Kimyasal reaksiyonun hızını artıran, ancak reaksiyon sonunda tüketilmeyen madde. Katalizör, enerji gereksinimini azaltarak (aktivasyon enerjisini düşürerek) reaksiyonun daha hızlı gerçekleşmesini sağlar. Enzimin biyolojik süreçlerde bir katalizör olarak rol alması örnek gösterilebilir.
- Ürün: Kimyasal bir reaksiyon sonucunda oluşan madde veya maddeler. Reaktiflerin dönüşümü sonucu meydana gelir. Örneğin, su (H₂O), hidrojen ve oksijenin tepkimesinden sonra oluşan üründür.
Enerji verip almalarına bağlı olarak tüm tepkimeler endotermik veya ekzotermiktir.
- Endotermik tepkimeler (ısı alan): Bu tür tepkimelerde, sistem dışarıdan enerji alır. Tepkimeyi gerçekleştirmek için çevreden ısı alınması gerektiğinden, bu tepkimeler genelde ortamın sıcaklığını düşürür. Örneğin, buzun erimesi ya da suyun buharlaşması endotermik bir süreçtir. Bu olaylarda enerji, moleküllerin arasındaki bağları koparmak için kullanılır.
- Ekzotermik tepkimeler (ısı veren): Bu tür tepkimelerde ise enerji dışarıya, yani çevreye aktarılır. Sistemden dışarı yayılan enerji, genellikle ısı şeklindedir ve bu tepkimeler ortamın sıcaklığını artırır. Örneğin, bir odunun yanması veya suyun yoğuşması ekzotermik bir süreçtir. Bu olaylarda moleküller daha kararlı bir hale geçerken açığa enerji çıkar.
Kimyadaki en yaygın tepkime türleri için bilmeniz gereken bazı önemli kelimeler şunlardır:
- Oksidasyon: Bir atomun ya da molekülün elektron kaybetmesiyle gerçekleşen tepkimedir. Genellikle oksijenin dahil olduğu bu süreçte madde oksitlenir. Demirin paslanması oksidasyona bir örnektir.
- Redüksiyon: Bir atomun elektron kazanmasıyla gerçekleşen tepkimedir. Oksidasyonun tam tersidir ve genellikle bir maddenin indirgenmesi olarak adlandırılır. Örneğin, bakır iyonlarının elektron alarak metalik bakır haline gelmesi redüksiyondur.
- Damıtma (Distilasyon): Bir karışımın buharlaşma veya yoğunlaşmayla sıvı kaybetmesi. Örneğin, sudan tuzu ayırmak için damıtma kullanılabilir.
- Termal Ayrışma: Bir bileşiğin, ısı enerjisi uygulanarak daha basit maddelere ayrıştırılması işlemidir. Kalsiyum karbonatın ısıtıldığında kalsiyum oksit ve karbondioksite ayrışması termal ayrışmaya örnektir.
- Titrasyon: Bir çözeltinin konsantrasyonunu biliyorsanız başka bir çözeltinin konsantrasyonunu belirlemek için titrasyonu kullanabilirsiniz.
Bu kadar terimin yanında kimyada kullanabileceğiniz malzemeleri öğrenmek istiyorsanız ilgili makalemizi de okumadan geçmeyin!
Kimya Dili: Ölçüler ve Periyodik Tablo
Kimya, yalnızca maddenin hâllerini anlamakla bitmez. Bir kimyacının maddeleri nasıl hesapladığını ve ölçtüğünü bilmek de önemlidir. Bu terminoloji, her kimya dersinde karşınıza çıkacaktır. İşte bazı temel kavramlar:
- Periyodik tablo: Hemen hemen tüm kimya laboratuvarlarında bulunur. Atom numarasına göre düzenlenmiş elementlerin tablosudur. Mucidi ise Mendeleev. Bu gibi önemli kimyacılar hakkında daha fazla bilgi de edinebilirsiniz.
- Atom numarası: Bir atomun çekirdeğinde bulunan proton sayısını ifade eder. Elektron sayısı da genellikle proton sayısına eşittir.
- Kütle numarası: Bir atomun çekirdeğindeki proton ve nötronların toplamıdır.
- Geçiş elementi: Periyodik tablonun 3-12. gruplarındaki elementlere verilen isimdir. Geçiş metalleri olarak da bilinir ve genellikle endüstride önemli rolleri vardır.
- Mol: Madde miktarını ifade eden bir birimdir. Bir maddenin bir molü, Avogadro sayısı kadar (6,022 × 10²³) tanecik içerir.
- Reaktivite: Bir maddenin başka bir maddeyle kimyasal reaksiyona girme eğilimidir. Farklı maddeler arasında reaktivite değerleri karşılaştırılabilir.
- Kimyasal denklemleri de bilmelisiniz. Bu denklemler, tepkimeye dâhil olan reaktifleri ve sonuçta elde edilen ürünleri gösterir.
- pH ölçeği: Bu, bir maddenin ne kadar asidik veya bazik olduğunu belirlemek için kullanılır. En düşük değer asidik, en yüksek değer bazik olmak üzere 0 ila 14 arasında değişir. Nötr maddelerin pH değeri 7'dir.
Etkileşimli Kimya Sözlüğü
Eğer hızlıca çeşitli kimya terimlerine göz atmak isterseniz aşağıdaki sözlüğü kullanabilirsiniz! Harflerin üstüne basarak kimya terimleri ve anlamlarını keşfedebilir veya direkt olarak bir terimi arayabilirsiniz!
O zaman kimya ekipmanlarıyla devam edelim!
En Önemli Kimya Ekipmanı
Kimya sözlüğüne giriş yapmışken hemen her laboratuvarda bulunan en önemli araçtan bahsetmemek olmaz. Kimya sadece teorik ve analitik değildir. Aynı zamanda deneyseldir ve dolayısıyla da pratik içerir!
Kimyanın temel araç gereçlerini öğrenmek için ilgili makalemizi de okuyabilirsiniz!
- Bunsen ocağı: Bunu kullanmak, lise kimya deneyiminizin en önemli anlarından biri olacaktır. Bu ocağı bir gaz borusuna bağlayarak kimya deneyleriniz için ısı ve alev elde edeceksiniz.
- Tripod ve gazlı bez: Bunsen ocağının üzerine kimyasal elementler ve çözeltilerle dolu beherleri tutan bir stant yerleştirilir.
- Test tüpleri: Kimya biliminin ikonik araçları, kimya sembolleri. Deneylerinizi yapacağınız ince tüp. Kaynatma tüpü de test tüpünün daha geniş bir çeşididir. Deneyde bir şey kaynatmanız gerektiğinde bu tüpü kullanırsınız.
- Büret: Test tüpleri gibidirler ancak ölçümleri vardır ve kelepçelenir. Böylece küçük çözelti parçacıkları damlatabilirsiniz. Esas olarak titrasyon için kullanılırlar.
- Sıvıları aktarmak için kullanılan plastik tüpler. Sadece kimyada değil, biyoloji ve tıpta da kullanılır.
Hayatımızı değiştiren kimya keşiflerini de inceleyin. Kimyanın hayatımızın her yerinde bir etkisi olduğunu unutmayın!
Bu yazıyı beğendiniz mi? Puanlayın!
Loading...
Merhaba benim bileşiklerin nasıl oluştuğu yani hangi durum yada koşullarda biraraya geldigini bilmek istiyorum.
Merhaba Samet Bey,
Linkini paylaşacağım makalemizde bileşiklerle ilgili kısa bilgiler bulabilirsiniz. Daha fazla bilgi için kimya öğretmenlerimize danışabilirsiniz.
https://www.superprof.com.tr/blog/en-temel-kimya-kanunlari/
İyi okumalar dileriz.
Bilşikler belirli sayıda element atomunun bir bağ ile bağlanmasıyla oluşur