Batı müzik sisteminde bir oktavın içinde 12 farklı ses bulunur. Sağlıklı bir insan kulağı ise yaklaşık 10 oktav duyma kapasitesine sahiptir. İnsan sesi ortalama 2 oktav aralığında kullanılırken, standart bir piyano 7 oktava, gitar ise genelde 3,5 oktava kadar uzanır.
Yani elimizde aslında epey fazla ses ve neredeyse sınırsız kombinasyon var. Bu kombinasyonlardan akorlar, melodiler, riff’ler ve belli bir düzen içinde sıralandığında gamlar ortaya çıkar.
Beste yapmak ya da doğaçlama çalmak için gitar üzerinde en çok kullanılan gamlar genellikle 7 sesli majör ve minör gamlar ile pentatonik gamlardır. Ama belki sen de daha önce kromatik gam diye bir şey duymuşsundur. Peki kromatik gam tam olarak nedir, ne işe yarar ve neden bilmemiz gerekir? Gelin birlikte keşfedelim!
Kromatik Ne Demek?
Kromatik gam kulağa çok melodik ya da hoş gelmeyebilir ama gitar üzerinde perde sistemini tanımanın ve müzik sistemimizin nasıl kurulduğunu anlamanın en iyi yollarından biridir. Kromatik gam, yarım seslerle dizilen tüm notaların peş peşe sıralanmasıdır.
Nasıl çalındığını görmek için basit bir örnek: Diyelim ki bir notadan başladın ve yarım sesler halinde ilerleyerek tekrar aynı notanın oktavına ulaştın. İşte çaldığın şey bir kromatik gamdır. Bu gamın içinde bir oktavda bulunan 12 sesin tamamı yer alır. Tam da bu yüzden belirli bir tonaliteye bağlı değildir; yani atonal bir gamdır.
Bruno Mars’ın “Uptown Funk” şarkısında 57. saniyeden sonra duyabileceğiniz gibi, kromatik dizi müzikte canlı ve hareketli bir etki yaratmak için sıkça kullanılır.
Çoğu zaman başlangıç noktası olarak Do (C) alınır, ama aslında istediğin notadan başlayabilirsin. Yöntem hiç değişmez. Yazılı olarak kromatik gamı göstermek için bazı teorik kurallar var ama gitar üzerinde çalmak için bunları bilmen şart değil.
Kromatik ve Diyatonik Gam Arasındaki Fark
Kromatik ne demek öğrendik, peki ya diyatonik gam? “Diyatonik” terimi, Yunanca’daki “dias” (aracılığıyla) ve “tonos” (nota) kelimelerinden gelir ve genellikle “tam seslerle ilerleyen” olarak çevrilir. Ancak bu biraz yanıltıcı olabilir çünkü bir diyatonik gam yalnızca tam seslerden oluşmaz.
Diyatonik gamlar, bir oktav içinde 7 notadan oluşur. Bunlar, muhtemelen aşina olduğun klasik gamlardır (örneğin majör veya minör gamlar). Yapıları ise 5 tam ses ve 2 yarım sesten oluşur.
Yarım seslerin nerede yer aldığı bize gamın türünü söyler. Örneğin:
- Majör gamda yarım sesler 3. ile 4. nota arasında ve 7. ile 8. nota arasındadır.
- Doğal minör gamda ise yarım sesler 2. ile 3. nota arasında ve 5. ile 6. nota arasındadır.
Yani diyatonik bir gamı, aslında kromatik gam içinden belirli bir düzenle seçilmiş notalar bütünü olarak düşünebilirsin.
Do kromatik gamı, Do notasından başlayarak tüm seslerin yarım ton aralıklarla art arda sıralandığı gamdır. Yani Do’dan başlayıp tekrar Do’ya gelene kadar 12 farklı sesi içerir.
Do – Do♯/Re♭ – Re – Re♯/Mi♭ – Mi – Fa – Fa♯/Sol♭ – Sol – Sol♯/La♭ – La – La♯/Si♭ – Si – Do
(C – C♯/D♭ – D – D♯/E♭ – E – F – F♯/G♭ – G – G♯/A♭ – A – A♯/B♭ – B – C)
Gitar Üzerinde Kromatik Gam Nasıl Çalınır?
İster klasik gitar, ister akustik gitar, ister elektro gitar olsun… Sesleri birbirinden farklı olabilir ama işin sonunda hepsi aynı mantıkla çalışır. Çünkü gitarın klavyesi her zaman aynı sistemle düzenlenmiştir. Bir kez bir gamı öğrendiğinde, bunu her gitar türünde rahatlıkla çalabilirsin. Ayrı bir seçenek olarak, gitar kursu istanbul ile de eğitim alarak kendini geliştirebilirsin.
Kromatik gam da gitarı daha iyi tanımanı sağlar. Hangi notanın nerede olduğunu görmek, gitarın işleyişini anlamak için harika bir egzersizdir.
Kromatik Gam İçin Parmak Dizilimi
Gitar üzerinde kromatik gamı çalmanın en basit yolu, tek bir tel üzerinde kalmaktır. Örneğin kalın Mi (E) telini boş çal ve ardından perde perde yukarı çık. 12. perdede tekrar Mi notasına ulaştığında aslında bir kromatik gamı tamamlamış oluyorsun.
Bir piyanodaki tüm siyah ve beyaz tuşları art arda çalarsanız, aslında kromatik gamı seslendirmiş olursunuz.
Ama iş pratiğe geldiğinde, tek telde çalmak yerine kromatik gamı bir pozisyonda, birden fazla tel üzerinde çalışmak çok daha faydalıdır.
Bunu yapmanın birkaç farklı yolu var. En bilinen klasik parmak dizilimi ise “örümcek yürüyüşü” adı verilen egzersizdir. Bu çalışma sadece yeni başlayanlar için değil, daha ileri seviye gitaristler için de oldukça yararlıdır. Çünkü hem sol el (basan el) hem de sağ el (pena tutan el) koordinasyonunu geliştirir hem de gitar klavyesindeki düzeni çok daha net görmeni sağlar.
Bu örnekte başlangıç notası La (A) üç kez tekrar ediyor. Yani bu, iki oktavlık bir kromatik gam demek.
Bu parmak dizilimini (örümcek egzersizini) gitar klavyesi üzerinde istediğin gibi kaydırabilirsin ve herhangi bir notadan başlayabilirsin. Her seferinde iki oktavlık kromatik gam elde etmiş olursun.
Sol Elin (Basan Elin) Pozisyonu
Aslında insan eli, gitar çalmak için doğal olarak tasarlanmamıştır. Sol elin duruşu ilk başta garip ve doğal olmayan bir his verebilir; doğru pozisyonu korumak kolay değildir ve bazı hareketler, parmaklarını kırmadan neredeyse imkansız gibi görünebilir.
Diğer kaslar gibi, parmakların da kas ve tendonlara sahiptir ve bunlar geliştirilebilir. “Örümcek egzersizi” ile kromatik gam çalmak, bu anlamda harika bir alıştırmadır. Tüm dört parmak kullanılır ve çoğu zaman ihmal edilen serçe parmak da çalışır.
Gamı yukarı doğru çalarken, parmaklarını tellerden kaldırmadan ilerle. Bu sayede sadece gücünü değil, aynı zamanda ellerinin esnekliğini de geliştirirsin. Geniş aralıklı perdeleri rahatça kavrayabilmek için bu esneklik çok önemlidir.
Parmakları tellerden kaldırmadan çalmak, el bileğini gereksiz şekilde döndürme riskini ortadan kaldırır. Böylece parmakların bağımsız olarak hareket etmeye alışır.
Çalarken fazla güç kullanmamaya özen göster ve özellikle elinin kasılmadığından emin ol. Başlangıçta elin sık sık kasılacaktır; bu durumda ara verip, elini sallayarak veya kısa bir mola vererek kasılmayı gevşet.
Gam çalarken sadece parmak uçlarını kullan; telleri büyük bir güç uygulamadan hafifçe bastır. Parmaklar hafifçe bükülü olmalı ve diğer telleri temas etmemelidir.
Sağ El (Pena Tutan El)
Gitar üzerinde gam çalışmak, aslında sol ve sağ el koordinasyonunu geliştiren bir egzersizdir. Bir pena kullanarak telleri alternatif penalama ile çal.
Başlangıçta yavaş bir tempo seç; böylece daha hassas ve doğru çalabilirsin. Bunun için bir metronomdan yardım alabilirsin. Kendine güvenmeye başladığında, tempoyu adım adım artırabilirsin.
Sağ el de bazen kasılabilir, özellikle pena ile çalmaya yeni başladıysan. Pena, başparmak ve işaret parmağın arasına gevşekçe yerleştirilmeli, sıkılmamalıdır.
Dersleri düzenli kısa seanslar hâlinde yapmak, haftada bir iki saat boyunca çalışmaktan çok daha verimli olur. Ayrıca, izmir gitar kursu ile profesyonel destek almayı düşünebilirsin.
Başlangıçta, aynı anda her şeye dikkat etmek zor olabilir. Eğer bir gitar eğitmeninden ders alıyorsan öğretmenin seni yönlendirip gerekirse düzeltecektir. Eğer evde yalnız çalışıyorsan, bir ayna karşısında durarak ellerinin duruşunu ve hareketlerini kontrol edebilirsin. Hâlâ zor geliyorsa, kendini video ile çekmek de çok faydalı olur. Her çalışmadan sonra videoyu izle, hataları değerlendir ve aynı egzersizi tekrar oynayarak hataları düzeltmeye çalış.
Kromatik Gam Çalışmanın Faydaları
Gitar çalmayı öğrenmek, aslında birden fazla tekniği tanımak ve geliştirmek demektir. Bunlar akor öğrenmek, sol el tekniklerini geliştirmek ve doğaçlama yapmayı mümkün kılan müzik teorisi bilgilerini kapsar. Ek olarak, gitar kursu alarak bu teknikleri daha sağlam öğrenebilirsin.
Kromatik gam çalışmak, işte bu üç alanda da sana yardımcı olur. İster blues, ister rock, ister jazz çalmayı planla, gitar klavyesini tanımak, sol ve sağ el koordinasyonunu geliştirmek ve doğaçlama yeteneğini güçlendirmek, tüm müzik tarzları için temel oluşturur.
Kromatik Gam ile Isınma
Tıpkı spordan önce olduğu gibi, gitar çalışmaya başlamadan önce de vücudunu ve ellerini ısındırman gerekir. Parmaklarındaki küçük kaslar, karmaşık egzersizleri yapabilmek için önce iyi ve dikkatli bir şekilde ısınmalıdır.
İşte çalışmaya başlamadan önce uygulayabileceğin bazı ısınma yöntemleri:
- Bilekleri gevşet: Ellerini sallayarak ve avuç içlerini birleştirip daireler çizerek bileklerini rahatlat.
- Kolları ve parmakları ger: Kollarını yukarı kaldır, bir elinin avucu yukarı dönük olsun ve diğer elinle parmaklarını nazikçe aşağı çek. Her kol için bu egzersizi 3 kez tekrarla.
- Parmakları esnet: Ellerini öne uzat, yalnızca parmak uçlarını birbirine değdirerek ortada bir elmas şekli oluştur. Parmaklarını yavaşça yanlara açıp hafif bir gerilme hissedene kadar esnet, birkaç saniye bekle ve ardından başlangıç pozisyonuna dön.
Yeterince ısındığında artık çalmaya başlayabilirsin. Gitar üzerinde farklı gamları çalışmak, bunun için harika bir yöntemdir. Tüm parmaklar çalıştırılır, ama hareketler hâlâ düzenli ve karmaşık olmayan bir şekilde yapılır.
Kromatik Gamı Teknik Bir Egzersiz Olarak Kullanmak
Daha önce bahsettiğimiz “örümcek” egzersizi, mükemmel bir teknik çalışmadır. Karmaşık bir yapısı yoktur, ancak her iki el için de çok yönlü faydalar sağlar. Kromatik gamı yukarı ve aşağı basitçe çalarken kendine güvenmeye başladığında, egzersizi kolayca değiştirebilirsin.
Parmak pozisyonları aynı kalır, ama parmakları kullanma sırasını değiştirirsin: örneğin 1-2-4-3 veya 1-3-2-4 gibi. Her kombinasyonu, hızlı tempoda hassas ve güvenli bir şekilde çalabileceğin seviyeye gelene kadar çalış. Ardından bir sonraki varyasyona geç.
Kromatik Gam ile Doğaçlama
Farklı gamları bilmek, doğaçlama yapmanın temelidir. Kromatik gamı iyi öğrendiğinde, sololarını süslemek için kullanabilirsin. Örneğin, doğaçlama yaptığın tonalitedeki notaları yakın yarım seslerle çevirerek melodini zenginleştirebilirsin.
Ayrıca bir tonaliteden diğerine geçmek istediğinde de kromatik gam, güzel ve akıcı geçişler oluşturmanda yardımcı olur. Bunu rahatça ve düşünmeden çalabilmek için, kromatik gamı gitar üzerinde ezberlemiş gibi çalabilmek çok önemlidir.
Sabırlı ve düzenli bir şekilde çalış. Zamanla parmakların kendi kendine ne yapacağını öğrenecek ve doğaçlaman çok daha akıcı hâle gelecek.
Bu yazıyı beğendiniz mi? Puanlayın!
Loading...
