Japon kültürü; ritüelleri, disiplin anlayışı ve köklü gelenekleriyle dünyanın en özgün kültürel miraslarından birini oluşturuyor. Bu mirasın en çarpıcı parçalarından biri ise kuşkusuz Sumo güreşidir. Bugün milyonlarca insan tarafından bir spor olarak bilinse de Sumo, aslında Japonya’nın kadim inanç sisteminden, toplumsal değerlerinden ve tarihsel derinliğinden beslenen eşsiz bir ritüel bütünüdür.
Bu yazıda, Japonya’nın bu büyüleyici dövüş geleneğini kökenleri, kuralları, ritüelleri ve tarihsel yolculuğuyla ele alıyor; Türk okuyucular için kapsamlı bir rehber sunuyoruz.
Sumo Güreşçisi (Sumotori) Kimdir?
Bir Sumo güreşçisine “rikishi” veya daha geleneksel ismiyle “sumotori” denir. Ancak sumotori olmak, yalnızca ringe çıkıp mücadele etmek anlamına gelmez; bu unvan Japonya’da büyük bir disiplin, saygı ve gelenekler bütününün temsilcisidir.
Sumo ringine, yani kutsal Dohyo'ya adım atan Rikishiler'in görünümü, binlerce yıllık geleneğin bir parçasıdır. Güreşçiler, üzerlerinde sadece Mawashi adı verilen kalın bir kuşak ve onun ön kısmında bulunan küçük bir önlük (Maetate-Mitsu) ile çıplak ayakla dövüşürler. Bu sade kıyafet, hem esnekliği artırır hem de güreşin doğasına uygun bir sadelik sunar.
Rikishilerin saçları da geleneksel Japon kültürü'nün önemli bir simgesidir. Saçlar uzatılır ve rütbeye uygun olarak özel bir topuz (Chonmage) şeklinde yağlanıp bağlanır. Ayrıca, her Rikishi'nin ringde kullandığı, tarihten ilham alan özel bir sahne adı yani Shikona'sı bulunur.
Sumo'da hiyerarşi çok katıdır. Rikishiler, kariyerlerine çırak olarak başlar ve yavaş yavaş profesyonel seviyeye (Sekitori) yükselirler. Ancak her Rikishi'nin nihai hedefi, zirveye ulaşmaktır. En önemli ve en prestijli rütbeler sırasıyla Sekiwake, Ozeki ve tabii ki en büyük şampiyon olan Yokozuna'dır.
Yokozuna unvanı, sadece inanılmaz bir güç değil, aynı zamanda kusursuz bir karakteri ve erdemi de temsil eder. İşte tarih boyunca bu kutsal unvanı taşımış, adını Sumo tarihine altın harflerle yazdırmış bazı efsanevi Yokozuna'ların listesi:
- Akashi Shiganosuke (1600-1649)
- Shiranui Dakuemon (1801-1854)
- Shiranui Kôemon (1825-1879)
- Jinmaku Kyûgorô (1829-1903)
- Kimenzan Tanigorô (1826-1871)
- Umegatani I Tôtarô (1845-1928)
- Tachiyama Mineemon (1877-1941)
- Tochigiyama Moriya (1892-1959)
- Tsunenohana Kan’ichi (1896-1960)
- Futabayama Sadaji (1912-1968)
- Tochinishiki Kiyotaka (1925-1990)
- Taihô Kôki (1940-2013)
- Wajima Hiroshi (1948-2018)
- Kitanoumi Toshimitsu (1953-2015)
- Chiyonofuji Mitsugu (1955-2016)
- Takanohana Kôji (1972-)
- Asashôryû Akinori (1980-)
- Hakuhô Shô (1985-)
- Kisenosato Yutaka (1986-)
Sumotorilerin Yaşam Disiplini
Sumotoriler, Sumo’ya adım attıkları andan itibaren bir nevi manastır yaşamına benzeyen bir düzenin içine girerler.
- Günleri sabahın erken saatlerinde sıkı antrenmanlarla başlar.
- Katı bir hiyerarşi içinde yaşarlar; alt rütbedekiler, üst rütbedekilerin günlük işlerini bile yapmakla yükümlüdür.
- Beslenme düzenleri, ünlü “chanko-nabe” adlı yüksek kalorili güreşçi yemeğine dayanır.
- Kilo almak, güç ve dayanıklılık kazanmak bu sporun ayrılmaz bir parçasıdır.
Sumotori olmak aynı zamanda bir geleneğin taşıyıcısı olmaktır. Saçlarını eski Edo dönemini anımsatan chonmage şeklinde toplarlar; bu saç modeli yalnızca profesyonel sumotorilere saklanmış özel bir semboldür.
Sumotorinin Toplumsal Statüsü
Japon toplumunda Sumo’nun güçlü bir kültürel karşılığı vardır. Üst rütbeye yükselen sumotoriler, tıpkı geçmiş zamanların şövalyeleri gibi büyük saygı görür.
“Yokozuna” unvanına ulaşmak ise bir sumotorinin erişebileceği en yüksek mertebedir ve ülke çapında ulusal kahraman olarak kabul edilirler.
Sumo Kuralları ve Ritüelleri
Sumo, yüzlerce yıllık bir geçmişe sahip olduğu için yalnızca spor değil; aynı zamanda ruhsal ve kültürel bir ritüel olarak da görülür. Bu nedenle her karşılaşmanın öncesi, sırası ve sonu belli sembollerle örülmüştür
Sumo, basit bir kural üzerine kuruludur: Rakibi ya ringin dışına itmek ya da ayak tabanı dışındaki herhangi bir vücut kısmının ringin zeminine değmesini sağlamak.
Sumo güreşçileri, rakibine açık avuç içiyle vurarak, güreşerek veya kendi ağırlığını ya da rakibinin ağırlığını ona karşı kullanarak dövüşürler. İşte birkaç önemli sumo terimi:
| Basho | Sumo Turnuvası |
|---|---|
| Chiri-chozu | Maç Öncesi Ritüel |
| Dohyo | Savaş Alanı/Ring |
| Yokozuna | Büyük Şampiyon |
| Fusenpai | Hükmen Mağlubiyet |
| Kyokai | Ulusal Sumo Federasyonu |
| Keiko | Antrenman |
| Kokugikan | Ana Sumo Stadyumu |
| Tachiai | Maçın Başlangıcı |
| Tsuppari | Açık El Tokatlaması |
| Oshi-Zumo | İtme Stili |
| Sekiwake | Şampiyon |
| Zensho-Yusho | Yenilgisiz Şampiyonluk |
Sumo takviminde her yıl toplam 6 ana turnuva (Basho) düzenlenir: Bu turnuvaların 3'ü Tokyo'da, diğerleri ise sırasıyla Osaka, Nagoya ve Fukuoka şehirlerinde gerçekleşir.
Her turnuva 15 gün sürer ve profesyonel seviyedeki her Rikishi, bu 15 gün boyunca günde sadece bir kez dövüşür. Turnuvanın sonunda, en iyi galibiyet/mağlubiyet oranına sahip olan Rikishi şampiyon ilan edilir (Yusho). Şampiyon olan güreşçi, büyük bir onur olarak İmparatorluk Kupası'nı alır.
Bu yapı, Japonya'nın kültürel özellikleri arasında yer alan bu sporun hem yüksek disiplinini hem de geleneksel ciddiyetini gözler önüne sermektedir.
Maçların yapıldığı yaklaşık 4.57 metre çapındaki kil ringe Dohyo adı verilir. Dohyo, kelimenin tam anlamıyla kutsal bir alan olarak kabul edilir ve maç başlamadan önce tuz, pirinç ve sake (pirinç şarabı) ile arındırılır.
Maç Öncesi Arınma Ritüelleri
Geleneksel Japon güreşinde bir Sumo karşılaşması, Rikishi'lerin psikolojik gerilimini ve Japon kültürü'nün dinsel kökenlerini yansıtan uzun ritüellerle başlar:
- Shiko (Ayak Vurma): Rikishiler, dizlerini yükseğe kaldırıp ayaklarını sertçe yere vurur. Bu hareket, kötü ruhları topraktan kovma ve gücü gösterme amaçlıdır.
- Kiyome no Shio (Tuz Atma): Rikishiler ringe bir avuç dolusu tuz serperler. Bu, alanı arındırmak ve olası yaralanmalara karşı tanrılara korunma için yapılan geleneksel bir Şinto ritüelidir.
- Chirichozu: Güç ve güven sergilemek için avuç içlerini bir araya getirip tokuşturma, ardından ağzı suyla çalkalama (arınma için) hareketidir.
Bu ritüeller bazen dakikalarca sürebilir ve izleyiciye Rikishi'lerin sadece fiziksel değil, aynı zamanda zihinsel ve ruhsal hazırlığını izleme fırsatı sunar.
Yasak Olanlar
Maçlar büyük güç içerse de, bazı hareketler kesinlikle yasaktır: Yumruk atmak, saç çekmek, boğazlamak, kasıklara vurmak ve gözlere saldırmak. Teknikler, tutuşlara, fırlatmalara ve itmeye odaklanmıştır.
Maç nasıl kazanılır?
Sumo’da kurallar oldukça basittir ancak uygulamada müthiş bir ustalık ister:
- Rakip, dohyo dışına çıkarılırsa,
- Rakibin vücudunun ayak tabanı dışında herhangi bir bölümü zemine temas ederse,
karşılaşma anında sona erer.
Bu hızlı tempo nedeniyle Sumo maçları genellikle birkaç saniye ile birkaç dakika arasında sürer.
Sumo’nun Kökenleri
Sumo güreşi, Japonya'nın yazılı tarihinden bile öncesine dayanan köklü bir geçmişe sahiptir. Bu dövüş sporunun başlangıcı, Japon kültürünün oluşumunda önemli bir rol oynamıştır; öyle ki İlk Sumo anlatıları, Kojiki ve Nihon Shoki gibi Japonya’nın en eski tarih kitaplarında yer alır.
Rivayete göre Japonya toprağının kontrolü, iki ilahi varlığın yaptığı bir Sumo mücadelesiyle belirlenmiştir. Bu nedenle Sumo güreşi, yalnızca fiziksel bir mücadele değil, aynı zamanda ülkenin kaderine yön veren bir güç olarak görülmüştür.
Sumo’nun ilk örnekleri, hasat mevsiminde yapılan dini törenlere dayanır. Bu karşılaşmalar, tanrılara iyi bir hasat için şükran sunmanın bir yoluydu.
Yani Sumo’nun kökünde “spor yapmak” değil, tanrıları memnun etmek vardı.
Heian döneminde (794–1185) Sumo, saray eğlencesi haline geldi. Asiller, sumotorilerin gösterilerini izler, karşılaşmalar büyük şölenlerin bir parçası olarak gerçekleştirilirdi.
Tarih Boyunca Sumo
Sumo güreşi, Japonya’nın tarihsel dönüşümleriyle birlikte sürekli evrilen bir gelenek olmuştur. Her dönem, Sumo’nun yapısına farklı bir anlam ve düzenleme kattı.
Edo dönemi
1600’lü yıllarda Sumo, bugünkü halini almaya başladı.
- İlk profesyonel Sumo loncaları kuruldu.
- Rütbe sistemi oluşturuldu.
- Büyük şehirlerde halka açık turnuvalar yapılmaya başlandı.
Bu dönem, Sumo’nun Japon halkının gözünde ulusal simge haline geldiği süreçtir.
Sumo hakemi Gyoji, sumo maçının her aşamasından sorumludur: rikishilerin ringdeki duruşunu ayarlamak, ritüelleri başlatmak, maçın başlangıcını duyurmak ve sonucu ilan etmek. İlginçtir ki, gyoji kararı tartışmalı olduğunda jüri tarafından düzeltilse bile ringde sessizce çekilir ve bunu onur meselesi yapmaz; çünkü sumoda bireysel egodan çok gelenek ve ritüel ön plandadır. Daha üst rütbeli gyojiler, daha büyük turnuvalarda görev alır ve kariyerlerinde en yüksek nokta, Japonya’daki en prestijli başhakemlik seviyesine ulaşmaktır.
Modern Sumo’nun yükselişi
20. yüzyıl, Sumo’nun uluslararası bilinirliğinin arttığı dönem oldu. Japonya’nın batı dünyasına açılması, bu sporun yurt dışında tanınmasını sağladı. 1920’lerden itibaren ilk modern organizasyonlar oluşturuldu ve turnuvalar bugünkü profesyonel yapısına kavuştu.
Bugün Sumo:
- Japonya’nın ulusal sporu
- Televizyonlarda milyonlarca izleyici çeken bir etkinlik
- Modern dünyanın hızına rağmen geleneklerini hiç kaybetmemiş bir kültürel değer
olarak yaşamaya devam ediyor.
Her yıl Japonya’da altı büyük Sumo turnuvası düzenleniyor ve bu turnuvalar ülkenin toplumsal takviminin en önemli etkinlikleri arasında yer alıyor.
Sumo, yalnızca dev güreşçilerin çarpıştığı bir spor değildir; bin yıllık ritüellerin, inançların, toplumsal değerlerin ve estetik geleneklerin birleşimidir.
Güneşin Doğduğu Ülke’nin semalarında doğan bu eşsiz dövüş sanatı, bugün hem Japonya’nın gururu hem de dünya kültür mirasının önemli bir parçasıdır.
Japon kültürüne meraklı her okuyucu için Sumo, Japonya’nın ruhunu anlamanın anahtarlarından biridir.
Bu yazıyı beğendiniz mi? Puanlayın!
Loading...
