İnsanlar, gördüklerini, düşündüklerini, hissettiklerini, tasarladıklarını ve istediklerini başkalarına anlatmak için çeşitli biçimler kullanır. Bu biçimler, anlatıcının amacına göre değişir. Bir olay anlatmak, bir kavramı tanımlamak, bir durumdan söz etmek, duyguları, düşünceleri ve davranışları yorumlamak veya varlıkları tanıtmak gibi çeşitli amaçlar için, açıklayıcı, tartışmacı, betimleyici ve öyküleyici anlatım biçimleri kullanılabilir. Ancak, anlatımımızın anlaşılır ve etkili olması için, doğru seçilmiş sözcükleri ve doğru cümleleri kullanmamız gerekir. Gereksiz sözcüklerden kaçınmalı ve açık, yalın cümleler kurmalıyız.
Aksi takdirde, anlatım bozuklukları ortaya çıkabilir. Anlatım bozuklukları, cümlenin anlamını, yapısını veya akışını bozan hatalardır. Bu hatalar, sözcüklerin yanlış kullanılması, cümlelerin yanlış kurulması ve dil bilgisi kurallarının ihlal edilmesi gibi nedenlerle oluşabilir. Sık yapılan ve Türkçe dersi sürecinde en çok karşılaşacağınız anlatım bozukluğu konuları şunlardır:
- Anlam belirsizliği: Cümlenin anlamının açık ve anlaşılır olmamasıdır.
- Öğe eksikliği: Cümlede olması gereken bir öğenin bulunmamasıdır.
- Yüklem eksikliği: Cümlede yüklem bulunmaması veya yüklemin eksik olmasıdır.
- Gereksiz sözcük kullanımı: Cümlede anlamı değiştirmeyen veya cümleye hiçbir katkısı olmayan sözcüklerin kullanılmasıdır.
- Yanlış sözcük kullanımı: Cümlede anlamı değiştiren veya yanlış anlaşılmaya neden olan sözcüklerin kullanılmasıdır.
- Ek yanlışları: Cümlede eklerin yanlış kullanılmasıdır.
Söz Dizimi Yanlışları
Cümlelerin yanlış kurulması veya dil bilgisi kurallarının ihlal edilmesidir.Anlatım bozuklukları, cümlenin anlamını, yapısını veya akışını bozan hatalardır. Bu hatalar, sözcüklerin yanlış kullanılması, cümlelerin yanlış kurulması ve dil bilgisi kurallarının ihlal edilmesi gibi nedenlerle oluşabilir. Anlatım bozukluklarını gidermek için öncelikle bozukluğun türünü tespit etmek gerekir.
Sizin en sık yaptığınız anlatım bozukluğu nedir?
Anlatım bozuklukları, anlam, yapısal bozukluklar, ek ve söz dizimi olmak üzere dört ana gruba ayrılır. Her bir grubun kendine özgü özellikleri vardır. Bu özellikleri bilmek, anlatım bozukluklarını daha iyi anlamamızı sağlar.
Anlatım bozukluğunun türü belirlendikten sonra, bozukluğun giderilmesi için aşağıdaki adımlar takip edilebilir:
- Cümlenin anlamını analiz edin. Cümlenin ne anlattığını ve hangi sözcüklerin hangi anlamlarda kullanıldığını anlamaya çalışın.
- Cümlenin yapısını inceleyin. Cümledeki öğelerin doğru sıralanıp sıralanmadığını ve her öğenin yükleme doğru bağlanıp bağlanmadığını kontrol edin.
- Cümlenin dil bilgisi kurallarını inceleyin. Cümlede herhangi bir dil bilgisi kuralı ihlal edilip edilmediğini kontrol edin.
Anlatım bozukluklarını gidermek için yapılabilecek bazı uygulamalar şunlardır:
- Cümledeki sözcükleri ve yapıları dikkatli bir şekilde inceleyin.
- Cümlenin anlamını bozan veya anlaşılmasını güçleştiren unsurları tespit edin.
- Bozukluğun giderilmesi için gerekli değişiklikleri yapın.
- Cümledeki sözcükleri doğru kullanın.
- Cümleleri doğru kurun.
- Dil bilgisi kurallarını ihlal etmeyin.
- Cümleleri anlamlı ve akıcı hale getirin.
Anlatım bozukluklarını iyi anlamak ve gidermek, etkili bir iletişim kurmak için önemlidir. Bu nedenle, anlatım bozuklukları ile ilgili bilgi sahibi olmak ve bu konuda çalışmalar yapmak faydalı olacaktır.
Online türkçe dersleri için bağlantıya tıkla!
Sözcük Düzeyinde Anlatım Bozukluğu
Sözcük düzeyindeki anlatım bozuklukları, cümlede kullanılan sözcüklerin yanlış veya gereksiz kullanılması gibi nedenlerden kaynaklanır. Bu tür bozukluklar, cümlenin anlamını, akışını veya ahengini bozabilir.
Anlamdaş sözcüklerin birlikte kullanılması: Anlamdaş sözcükler, aynı anlamı taşıyan sözcüklerdir. Bu tür sözcükleri birlikte kullanmak, cümlenin anlamını belirsizleştirir veya anlatımda karmaşaya yol açar. Örneğin, "Bu olay hakkında herkesin görüş ve fikirleri alınmalı." cümlesinde "görüş" ve "fikir" sözcükleri anlamdaştır. Bu nedenle, bu sözcüklerden birini kullanmak yeterlidir.
Gereksiz sözcüklerin kullanılması: Cümlede anlamı değiştirmeyen veya cümleye hiçbir katkısı olmayan sözcükler, gereksizdir. Gereksiz sözcüklerin kullanılması, cümleyi ağırlaştırır ve anlatımda karmaşaya yol açar. Örneğin, "Yaklaşık iki yıl kadar bu mahallede oturduk." cümlesinde "yaklaşık" ve "kadar" sözcükleri gereksizdir. Bu sözcükler çıkarılırsa cümlenin anlamı değişmez.
Doğru sözcüklerin yerine yanlış sözcüklerin kullanılması: Cümlede kullanılan sözcüklerin anlamlarına uygun olmaması, anlatımda yanlış anlamalara yol açabilir. Örneğin, "Yeni gelen öğrenciler genellikle çekimser davranırlar." cümlesinde, "çekimser" sözcüğü yerine "çekingen" sözcüğü kullanılmalıdır. Bu sözcüklerin anlamları birbirinden farklıdır.
Bir sözcüğün anlamına uygun olmayan biçimde kullanılması: Bazı sözcükler, anlamlarına uygun olmayan biçimde kullanılırsa, anlatımda yanlış anlamalara yol açabilir. Örneğin, "Bugün resim çektirmeye gideceğim." cümlesinde "resim" sözcüğü yerine "fotoğraf" sözcüğü kullanılmalıdır. "Resim" sözcüğü, genellikle bir sanat eseri olarak kullanılır. "Fotoğraf" sözcüğü ise, bir görüntüyü yakalamak için kullanılan bir cihazla çekilen görüntü olarak kullanılır.
Çelişen sözcüklerin birlikte kullanılması: Anlamca birbiriyle çelişen sözcüklerin birlikte kullanılması, anlatımda yanlış anlamalara yol açabilir. Örneğin, "Seni yaklaşık tam bir saattir bekliyorum." cümlesinde "yaklaşık" ve "tam" sözcükleri anlamca çelişir. "Yaklaşık" sözcüğü, tam olmayan anlamını taşır. "Tam" sözcüğü ise karşıtıdır.
Sözcüğün yerinin yanlış olması: Cümlede kullanılan sözcüklerin yerleri, cümlenin anlamını değiştirebilir veya anlatımda karmaşaya yol açabilir. Örneğin, "Çok başım ağrıdığı için ilaç aldım." cümlesinde "başım" sözcüğü, "ilaç" sözcüğünden önce kullanılmalıdır. Bu durumda cümlenin anlamı "Baş ağrım olduğu için ilaç aldım." şeklinde olur. Anlamsal anlatım bozukluğu kadar sık yapılır.
Sözcük düzeyindeki anlatım bozukluklarını önlemek için aşağıdakilere dikkat edilmelidir:
- Sözcüklerin anlamlarını iyi bilmek gerekir.
- Cümlede kullanılan sözcüklerin anlamlarına uygun olduğundan emin olmak gerekir.
- Cümlede gereksiz sözcük kullanmamaya dikkat etmek gerekir.
- Çelişen sözcükleri birlikte kullanmamaya dikkat etmek gerekir.
- Sözcüklerin yerlerinin doğru olduğundan emin olmak gerekir.Deyimlerden Kaynaklı Anlatım Bozukluğu
Deyimlerle İlgili Anlatım Bozuklukları: Deyimler, kalıplaşmış sözlerdir. Bu nedenle, deyimlerin anlamlarını iyi bilmek ve kalıplaşmış yapılarını bozmamak gerekir. Örneğin, "Bindiği ağacı kestiğinin farkına varmadı." cümlesinde, "ağacı" yerine "dalını" kullanmak gerekir. Çünkü bu deyimin anlamı, "kendi kendine zarar vermek"tir. Ağacı kesmek, kendi kendine zarar vermek anlamına gelmez.
Cümle Düzeyindeki Anlatım Bozuklukları
Cümle düzeyindeki anlatım bozuklukları, cümlenin özne, yüklem, nesne ve tümleç gibi öğelerinin yanlış kullanılmasından kaynaklanır.
Özne ile Yüklem Uyumsuzluğu
Bir cümlede özne ve yüklem arasında olumluluk-olumsuzluk, tekillik-çoğulluk açısından uyumsuzluk varsa anlatım bozukluğu oluşur. Örneğin, "Hepimiz bağıra çağıra sağa sola koşuyorduk, yardım etmeyi düşünemiyorduk." cümlesinde, birinci cümle olumlu, ikinci cümle olumsuzdur. "Hepimiz" öznesi olumlu yüklem için kullanılır. Yüklem olumsuz ise "hiçbirimiz" denilmelidir. Ancak, bu cümlede "hepimiz" öznesi hem olumlu hem de olumsuz yüklem için ortak kullanılmıştır. Doğrusu şöyle olmalıdır: "Hepimiz, bağıra çağıra sağa sola koşuyorduk; hiçbirimiz yardım etmeyi düşünemiyorduk."
Nesne ile Yüklem Uyumsuzluğu (nesne eksikliği)
Cümlelerde nesnelerin söylenmemesi anlatım bozukluğuna yol açar. Örneğin, "Biliyorsun babam sana çok güvenir ve sever." cümlesinde, "seni" sözcüğü nesne olarak eksiktir. Doğrusu şöyle olmalıdır: "Biliyorsun babam sana çok güvenir ve seni sever."
Tümleçlerle ilgili bozukluklar
Aynı nesneye bağlanmaması gereken cümlelerin aynı nesneye bağlanması ve yüklemi tümleyen tümlecin söylenmemesi anlatım bozukluğu oluşturur. Örneğin, "Dostlar, birbirini anlar ve gerektiğinde yardım eder." cümlesinde, "birbirine" sözcüğü tümleç olarak eksiktir. Doğrusu şöyle olmalıdır: "Dostlar, birbirini anlar ve gerektiğinde birbirine yardım eder."
Fiil Çatılarıyla İlgili Anlatım Bozuklukları
Fiil çatılarıyla ilgili anlatım bozuklukları, yan cümleciklerin yüklemi ile temel cümlenin yüklemi arasında uyumsuzluk olmasından kaynaklanır. Örneğin, "Avcılar, avladıklarını odun ateşinde pişirilerek yediler." cümlesinde, yan cümlecik "pişirilerek" eylemi ile temel cümlecik "yediler" eylemi arasında çatı uyumsuzluğu vardır. Doğrusu, "Avcılar, avladıklarını odun ateşinde pişirip yediler." biçiminde olmalıdır.
Eklerle İlgili Anlatım Bozuklukları
Eklerle ilgili anlatım bozuklukları, gerekli bir ekin kullanılmaması, yanlış bir ekin kullanılması veya bir ekin fazladan kullanılmasından kaynaklanır. Örneğin, "Trenle yolculuk yapmasını ben de çok severim." cümlesinde, "yapmasını" eylemi geçişli bir eylemdir. Bu nedenle, "yapma" eylemi ile aynı çatıdaki bir fiil özneye getirilmelidir. Doğrusu, "Trenle yolculuk yapmayı ben de çok severim." biçiminde olmalıdır.
Tamlamalarla İlgili Anlatım Bozuklukları
Tamlamalarla ilgili anlatım bozuklukları, tamlamayı oluşturan öğeler (isim, zamir, sıfat) arasında tekillik çoğulluk uyumsuzluğu olmasından kaynaklanır. Örneğin, "Fabrikada ne kadar işçiler varsa, hepsi zam istiyor." cümlesinde, "işçiler" sözcüğü tekil bir isimdir. Bu nedenle, "zam istiyor" eylemi de tekil olmalıdır. Doğrusu, "Fabrikada ne kadar işçi varsa, hepsi zam istiyor." biçiminde olmalıdır.
Anlatım bozukluklarını daha detaylı örneklerle incelemek isterseniz diğer yazılarımıza da göz atabilirsiniz. Her ne kadar günlük konuşma dilimize dahi işlemiş olsa da bu hatalı kullanımların farkına vararak, mantığını anlayarak üstesinden gelebilir ve dilimizi doğru kullanabiliriz.
Bu yazıyı beğendiniz mi? Puanlayın!
Loading...
