Noktalama işaretleri, yazılı dilde anlam bütünlüğünü sağlamak, cümleler arasındaki ilişkileri belirlemek ve okuyucunun metni daha rahat okumasını ve anlamasını sağlamak için kullanılan işaretlerdir. Türkçe dilbilgisinde çeşitli noktalama işaretleri vardır ve her birinin kendine özgü bir kullanım yeri ve amacı bulunur.
Noktalama işaretlerinin önemini kısaca şöyle sıralayabiliriz:
– Cümlenin yapısını ve duraklarını belirlemeye yararlar.
– Anlamı aydınlatır ve yanlış anlamaları önler.
– Sözcüğün ya da kavramın vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtirler.
Bu metinde sizler için noktalama işaretlerini tek tek inceleyip çeşitli örneklerle daha anlaşılır olmasını sağlamaya çalıştım. Ders çalışırken, sınava hazırlanırken veya bildiklerinizi tekrar gözden geçirirken size yol gösterici olmasını umuyorum. Kolay gelsin!
Sınava hazırlanıyorsanız TYT Türkçe dil bilgisi konuları nelerdir ve nasıl çalışılır makalesinde oldukça yararlı içerikler bulacağınıza emin olabilirsiniz.
Nokta (.) Nasıl Kullanılır?
Noktalama işaretleri arasında en eski ve en çok kullanılan işaret noktadır. Bildiğiniz gibi, noktanın birden fazla kullanım alanı vardır. Bunlardan biri, cümlelerin sonunda kullanılan nokta işaretidir ve o cümlenin tamamlandığını belirtir. Bunun yanı sıra, bazı kısaltmalarda, sıra numaralarında ve tarihlerin yazımında da nokta işareti kullanılır. Şimdi noktanın bu farklı kullanım alanlarına örnek cümlelerle bakalım.
Cümle sonlarında kullanılır:
- Bugün çok şey öğrendik. Yarın daha fazla konuyu ele alacağız.
- Eve geldiğinde hava kararmış, yağmur çiselemeye başlamıştı. Bütün gün dışarıda çalışmış olduğu için oldukça yorgun görünüyordu.
- Türkçe kursu istanbul için tıkla!
Tarihlerin yazımında gün, ay ve yılı gösteren sayıları ayırmak için kullanılır.
- İşe başlama tarihim 09.01.2025 olarak belirlendi.
- Yılbaşı kutlamaları 31.12.2024'te yapılacak.
Türkçe özel ders Ankara seçenekleriniz burada!
Tarihlerde ay adları yazıyla da yazılabilir. Bu durumda ay adlarından önce ve sonra nokta kullanılmaz: 29 Mayıs 1453, 29 Ekim 1923
Kısaltmalarda kullanılır:
- Müdür Yard., Dr. (doktor), Yrd. Doç. (yardımcı doçent), Prof. (profesör), Cad. (cadde), vb. (ve başkası, ve benzeri)
- Burası T.C. Anayasası'na göre düzenlenmiştir.
online türkçe dersleri mi arıyorsun?
Sayıların sonuna konarak sıra bildirmesi sağlanır:
- Okulun 1. sınıf öğrencileri için etkinlik düzenlendi.
- Toplantı 3.katta yapılacak.
Dört ve dörtten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur:
- 1.000
- 436.197
- 29.750.812
en uygun fiyatlı türkçe dersi seçeneklerin için linke tıkla!
Arka arkaya sıralandıkları için virgülle veya çizgiyle ayrılan rakamlardan yalnızca
sonuncu rakamdan sonra nokta konur:
10, 12 ve 18. sorulardan sorumlusunuz.
Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:
- Tren 09.15’te kalktı.
- Toplantı 13.00’te başladı.
Matematikte çarpma yerine kullanılır:
- 15.3 = 45
- 20.5 = 100
Virgül (,) Nasıl Kullanılır?
Virgül, noktadan sonra en çok kullanılan noktalama işaretidir. Metin içinde anlamı değiştirme gücü olduğundan doğru şekilde kullanımı büyük öneme sahiptir. Temel görevi arka arkaya sıralanan, benzer göreve sahip kelime ve kelime gruplarını birbirinden ayırmak olsa da farklı yerlerde farklı amaçlarla kullanımı da mevcuttur.
Birbiri ardınca sıralanan eş görevli sözcük ve sözcük gruplarının arasına konur:
- Bu akşam yemeğe çorba, pilav, köfte ve salata hazırladım.
- Sessiz dereler, solgun ağaçlar, sarı güller vardı dünyamda.
Açıklama getiren öğeleri belirtmede kullanılır:
- Ali, sanırım, bugün bize katılmayacak.
Seslenme veya hitaplarda kullanılır:
- Değerli dinleyiciler, sizlere çok özel bir haberimiz var.
Arka arkaya gelen yan cümlecikleri ayırmada kullanılır:
- Yemek yaptık, sofra kurduk, herkes toplandı.
- Güneş battı, hava karardı, sokak lambaları birer birer yandı.
Özne olarak kullanıldıklarında bu, şu, o zamirlerinden sonra konur:
- Bu, benim gibi yazarlar için hiç kolay olmaz.
Metin içinde ve, veya, yahut, ya ... ya bağlaçlarından önce de sonra da virgül konmaz.
Onaylama, reddetme, kabullenme gibi duyguları ifade eden sözcüklerden sonra konur:
- Hayır, yok, evet, peki, pekala, tamam, olur, hayhay, başüstüne, öyle, haydi, elbette vb.
Peki, gidelim o zaman.
Başüstüne, hemen bahsettiğiniz dosyayı hazırlayacağım.
Edebi eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna konur:
- Bahçe kapısını açtı. Sermet Bey'e,
Bu anahtar köşkü de açar, dedi.
Bağlaçlardan önce ve sonra virgül kullanılmaz. Bu dikkat edilmesi gereken önemli bir noktalama işareti kuralıdır.
Yukarıdaki uyarıya örnek olarak şunları verebiliriz:
- Hem yorulurum hem çalışırım.
- Bugün okuldan arkadaşlarım ve onların kulüpten tanıdıklarıyla buluştuk.
- Ne kurallara uyuyor ne de benim sözümü dinliyordu.
- Bu süreçte senin de benim de emeğim çok.
- Seni seviyorum ama bana yaptıklarına dayanamıyorum artık.
Ses bilgisi konusunu tekrar etmek isterseniz konu anlatımı bu linkte sizi bekliyor.
Noktalı Virgül (;) Nasıl Kullanılır?
Noktalı virgül özellikle aynı cümledeki alt ögeleri ayırırken anlam karışıklığını önlemek için kullanılır. Şimdi kullanım alanlarını inceleyelim.
Öğeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır:
- Doluya koydum, almaz; boşa koydum, dolmaz.
- Kel ölür, sırma saçlı olur; kör ölür, badem gözlü olur.
Virgüllerle ayrılmış grupları birbirinden ayırmak için konur:
- Her kıtada başkentler var: Avrupa’da Paris, Berlin; Asya’da Tokyo, Pekin; Afrika’da Nairobi, Kahire.
Cümlede özneden sonra virgülle ayrılmış sözcük veya sözcük grubu varsa özneyi ayırmak için kullanılır:
- Şiir; hikâye, roman, tiyatro gibi türlerden çok farklı bir yerde durur.
İki Nokta (:) Nasıl Kullanılır?
İki nokta, bir açıklamadan önce veya örnek verirken kullanılır. Diyalog ve alıntılarda da tercih edilir.
Kendisinden sonra bilgi verilecek veya açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur:
- Bu yıl görmek istediğim üç ülke var: İtalya, İspanya ve Fransa.
Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonunda iki nokta kullanılır:
- Günümüzdeki çoğu hastalığın tek bir sebebi var: Stres
Konuşmalarda konuşan kişiyi belirten sözlerden sonra konulur:
- Yazar şöyle dedi: “Hayat, her anında bize bir şey öğretir.”
Edebi eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna konur:
- Öğretmen öğrencilerine şöyle der:
– Siz geleceğin mimarlarısınız.
Matematikte bölme işareti olarak kullanılır:
- 56:8=7
- 100:2=50
Üç Nokta (...) Nasıl Kullanılır?
Üç nokta, tamamlanmamış cümlelerde veya bir düşünceyi, hissi devam ettirirken kullanılır.
Anlatım olarak tamamlanmamış ve bitmemiş cümlelerde kullanılır:
- Dün gece olanları anlatmaya kelimeler yetmez... Her şey çok ani oldu.
Benzer örneklerin devam edeceğini belirtmek için kullanılır:
- Onu kendine getiren pek çok şey vardı: keskin bir vapur düdüğü, martı sesleri, deniz kokusu...
Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun hayal dünyasına bırakıldığını göstermek veya ifadeye güç katmak için konur:
- “Vatan sevgisi… en yüce duygulardan biridir,” diyordu.
Çeşitli sebeplerle söylenmek istenmeyen kelimelerin yerine kullanılır:
- O zamanlar G...’de çok yoğun bir şekilde çalışıyordum.
Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan kelime veya bölümlerin yerine üç nokta kullanılır:
- … Julia, onu ne kadar çok sevdiğimi anlamıyor, durmadan hislerimi sorguluyor. Oysa ona olan aşkım her şeyden ama her şeyden büyük…
Soru İşareti (?) Nasıl Kullanılır?
Soru işareti, soru cümlelerinin sonunda yer alır. Belirsizlik ya da tahmin ifade eden cümlelerde de kullanılabilir.
Soru bildiren cümle veya sözlerin sonuna konur:
- Bu projeyi tam olarak nasıl tamamlayacağız?
Bitmeyen, kesin olmayan veya şüphe içeren durumlarda yay ayraç içerisinde kullanılır:
- Bu bina 1900’lerde mi (?) yapılmış?
- Bilge Kağan MS 683 (?) yılında doğmuştur.
Soru bildiren ancak soru eki veya sözü içermeyen cümlelerin sonunda soru işareti kullanılır:
- Danışmadaki kadın genç kıza tekrar sordu: — İsminiz?
Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur:
Örneğin: Çok yakından mı bu sesler, çok uzaklardan mı?
Üsküdar’dan mı, Hisar’dan mı, Kavaklardan mı?
Ünlem İşareti (!) Nasıl Kullanılır?
Ünlem işareti, sevinç, üzüntü, şaşkınlık gibi duyguları güçlü bir şekilde ifade etmek için kullanılır.
Kullanım Örnekleri:
- Heyecan ve sevinç: Nihayet kazandık!
- Üzüntü ve endişe: Yazıklar olsun!
- Şaşkınlık: Bu nasıl bir sürpriz!
Ünlem işareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konulabileceği gibi
cümlenin sonuna da konabilir:
Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri! (Atatürk)
Vay, bu ne güzel manzara!
Kısa Çizgi (-) Nasıl Kullanılır?
Satır sonuna sığmayan sözcükleri ayırır:
- Ekonomik düzelme yavaş yavaş ger-
çekleşiyor.
Ara söz ve ara cümlelerin başında ve sonunda kullanılır:
- Küçük bir sürü -dört inekle birkaç koyun- köye giren geniş yolun ağzında durmuştu.
Birbirleriyle ilişkili devlet, ulus, kurum, yer, bölüm adları arasına kısa çizgi konur:
- Türk - Yunan dostluğuna önem veriyorlar.
- Ankara - Eskişehir arası iki saat sürüyor.
Tarihlerin arasına konur:
- 1980-1983 yılları arasında bir lisede öğretmenlik yaptım.
Uzun Çizgi (—) Nasıl Kullanılır
Konuşma çizgisi olarak kullanılır:
—Bu konu hakkında ne düşünüyorsun?
— Henüz karar vermedim.
DİKKAT: Konuşmalar tırnak içinde verildiğinde uzun çizgi kullanılmaz.
Arabamız tutarken Erciyes’in yolunu:
“Hancı dedim, bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu’nu?”
TYT’de Cümlede Anlamdan soru gelebilir! Konu anlatımı ve çıkmış soruları çözerek bilgilerini tazeleyebilirsin.
Tırnak İşareti ( “ ” ) Nasıl Kullanılır?
Doğrudan alıntı yapılan cümleler tırnak içine alınır:
- Atatürk, "Yurtta sulh, cihanda sulh." demiştir.
Özel olarak vurgulanan sözcük veya sözcük grupları tırnak içine alınır:
- Onu "çalışkan" olarak tanımlıyorlar.
Bir eserin adını belirtmek için kullanılır:
- Dostoyevski'nin “Suç ve Ceza” adlı eseri oldukça derin bir anlatı sunar.
Edebi eserlerde karakterin konuşmalarını belirtmek için kullanılır:
- Annesi ona "Sakın geç kalma!" dedi.
Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan nokta, soru işareti, ünlem işareti vb.tırnak içinde kalır:
"İzmir üzerine dünyada bir şehir daha yoktur!” diyorlar.
Yay Ayraç / Parantez ( ( ) ) Nasıl Kullanılır?
Parantez, cümlenin anlam bütünlüğünü bozmadan ek bilgi vermek için kullanılır. Tarihler, açıklamalar veya kaynak gösterirken de tercih edilir.
Cümlede herhangi bir sözcük ya da durumla ilgili yapılan açıklamalar veya ek bilgiler yay ayraç içinde yazılır:
- Sinema sektöründe (özellikle animasyon alanında) birçok yenilik yapılmaktadır.
Bir sözcüğün eş anlamlısı yay ayraç içinde verilir:
- Realizm (gerçekçilik) akımı 19. yy.da Fransa'da ortaya çıktı.
Bir olayın başlangıç ve bitiş tarihleri ayraç içinde verilir:
- Nazım Hikmet (1902-1963), Türk edebiyatının en önemli şairlerindendir.
Tiyatro eserlerinde, konuşacak kişinin durumunu, hareketlerini belirtmek için yapılan açıklamalar yay ayraç içine yazılır:
- Halit Bey (Usulca yerinden doğrulur.) - Evladım şu kasketimi uzatır mısın?
Sözcükte Anlam Türkçedeki en önemli konulardan biridir. Konu anlatımına göz atın.
Kesme işareti Nasıl Kullanılır?
Özel isimlere gelen çekim eklerini ayırmak için kullanılır:
- Türkiye'nin doğal güzellikleri meşhurdur.
- Mevlana'dan etkileyici sözler okudum.
Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için kullanılır:
- TRT'de yeni bir belgesel yayınlanacak.
- FIFA'nın yeni kuralları açıklandı.
Kısaltmalara ve sayılara getirilen ekleri ayırmak için kesme işareti kullanılır:
- 2023'te önemli gelişmeler yaşandı.
- Konuyla ilgili a'dan z'ye her şeyi anlattı.
Kesme işaretiyle ilgili dikkat edilmesi gereken 3 önemli nokta daha var. Haydi bunları tek tek inceleyelim:
1-Sonunda 3. teklik kişi iyelik eki olan özel ada, bu ek dışında başka bir iyelik eki getirildiğinde kesme işareti konmaz:
Boğaz Köprümüzün güzelliği, Amik Ovamızın bitki örtüsü, Kuşadamızdaki liman vb.
2- Kurum, kuruluş, kurul, birleşim, oturum ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:
Türkiye Büyük Millet Meclisine, Türk Dil Kurumundan, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığına, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Başkanlığının; Bakanlar Kurulunun vb.
3- Özel isimlere getirilen yapım ekleri, çoğul eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesme işaretiyle ayrılmaz:
Yakup Kadriler, Türklerin, Türklüğün, Türkleşmekte, Türkçenin, Müslümanlıkta, Hollandalıdan, Hristiyanlıktan, Atatürkçülüğün vb.
Noktalama işaretlerini açıklayarak daha iyi anlaşılması için örneklerle desteklediğim bu yazı umarım sizlere yardımcı olmuştur. Unutmayın, noktalama işaretleri, doğru ve etkili bir yazı dili oluşturmanın temel taşlarındandır.
Çalışmalarınızı Youtube'daki Türkçe konu anlatım videolarını izleyerek de çeşitlendirebilirsiniz. Aşağıda YKS'ye hazırlananlar için ÖSYM tarzı deneme soruları hazırlayıp çözen Rüştü Hoca'nın Youtube kanalından bir video bırakıyorum. Herkese iyi şanslar dilerim!
Bu yazıyı beğendiniz mi? Puanlayın!
Loading...
