ABD’de görevde olan başkan yalnızca bir devlet lideri değildir; dünya sahnesinde çoğu zaman en güçlü kişi olarak kabul edilir. Hem devlet başkanı, hem hükûmetin yürütücüsü, hem de Amerikan ordusunun başkomutanıdır. ABD başkanları sıralaması dendiğinde 1789 yılına kadar uzanan bir listeye gidiyoruz demektir ve bugüne kadar 46 isim ABD başkanlığı görevini üstlendi. Bu isimlerin arasında John F. Kennedy, Lyndon B. Johnson ve Barack Obama gibi kendi çağını şekillendiren figürler var.
Bu yazıda yalnızca bir liste sunmak değil, ABD başkanları listesi içinde tarihin akışını değiştiren dönüm noktalarını anlamak istiyoruz. Bu yüzden özellikle dört başkana daha yakından bakacağız. Peki kim bu isimler?
1789
George Washington göreve başlıyor.
ABD’nin ilk başkanı seçildi. Federal sistemin temeli atıldı, başkanlık makamının sınırları belirlendi.
1801
Thomas Jefferson başkan oluyor.
Bağımsızlık Bildirgesi'nin mimarı. Amerika’nın siyasi düşünce yapısını şekillendiren başkan olarak öne çıktı.
1861
Abraham Lincoln krizin ortasında seçiliyor.
İç savaş başlıyor. Kölelik sistemine son verilen dönem. ABD’nin bölünmekten kurtulduğu tarih.
1933
Franklin D. Roosevelt “New Deal” ile başkanlık dönemine giriyor.
Büyük Buhran sona erdirildi; sosyal güvenlik ağı kuruldu. ABD modern ekonomiye geçti.
2025
Donald Trump ikinci kez göreve dönüyor.
Amerikan tarihinde non-consecutive (ardışık olmayan iki dönem) başkanlık yapan tek isim. Siyasetin yönü yeniden tartışmaya açıldı.
Çünkü bu isimler aynı zamanda Amerika’nın kimliğini, siyasi reflekslerini ve ulusal hafızasını şekillendiren isimler oldular.
Bugün ise başka bir döneme giriliyor. Donald Trump’ın geri dönüşü, yalnızca ABD iç siyasetinde değil, küresel ölçekte de yeni tartışmaları başlattı. Kimi buna “ikinci Trump çağı” diyor, kimi ise Amerikan siyasetinin artık eski yöntemlerle açıklanamayacağı görüşünde. Şu gerçek artık daha net ki ABD başkanları listesi yalnızca tarih değil, güncel bir gerilim hattı.
Peki ABD başkanları içindeki ağır toplara geçmeden önce son 10 başkana ve görev yaptığı yıllara bir bakalım.
| İsim | Görev Yılları | Dönem Sayısı | Parti |
|---|---|---|---|
| Donald Trump | 2025 - Halen Görevde | - | Cumhuriyetçi Parti |
| Joe Biden | 2021 - 2025 | 1 | Demokrat Parti |
| Donald Trump | 2017 - 2021 | 1 | Cumhuriyetçi Parti |
| Barack Obama | 2009 - 2017 | 2 | Demokrat Parti |
| George W. Bush | 2001 - 2009 | 2 | Cumhuriyetçi Parti |
| Bill Clinton | 1993 - 2001 | 2 | Demokrat Parti |
| George H. W. Bush | 1989 - 1993 | 1 | Cumhuriyetçi Parti |
| Ronald Reagan | 1981 - 1989 | 2 | Cumhuriyetçi Parti |
| Jimmy Carter | 1977 - 1981 | 1 | Demokrat Parti |
| Gerald Ford | 1974 - 1977 | 1 | Cumhuriyetçi Parti |
| Richard Nixon | 1969 - 1974 | 1 | Cumhuriyetçi Parti |
George Washington
Doğum
22 Şubat 1732
Ölüm
14 Aralık 1799
Başkanlık Dönemi
1789 – 1797
ABD başkanları listesi hangi sıradan başlarsa başlasın, en tepede her zaman aynı isimle karşılaşırız. George Washington, 1732’de Virginia kolonilerinde doğdu. Babasını henüz on bir yaşındayken kaybetmesi, hayatında erken bir sorumluluk duygusu bıraktı. Yarı kardeşi Lawrence onun eğitiminden sorumlu oldu ve Washington kısa eğitim hayatının ardından matematiğe özel ilgi duyduğu için kendini kendi kendine geliştirmeye başladı. Bu merak, ileride askeri stratejilere dönüşecekti...
1752’de Lawrence öldüğünde, aile mülkü olan Mount Vernon’u devraldı. Potomac Nehri kıyısındaki bu mülk, ileride Amerikan tarihi için sembolik bir mekan hâline gelecekti. Genç yaşta orduya katıldı ve Fransız ve Kızılderili Savaşı sırasında Virginia milislerinde gösterdiği cesaretle dikkat çekti. Bu yıllarda strateji, taktik ve savaş psikolojisi üzerine büyük tecrübeler kazandı.
Bu tecrübeler, onu daha sonra Amerikan Bağımsızlık Savaşı’nda (1775-1783) başkomutanlık görevine taşıdı. 1781’de Yorktown Muharebesi’ndeki zaferi, Britanya’nın geri çekilmesini sağladı ve tarihin akışını değiştirdi. ABD başkanları sıralaması içinde Washington’ın adı bu yüzden yalnızca “ilk başkan” olarak değil, “kurucu lider” olarak geçer.
başkan gördü. Ama George Washington ismi hala çok ayrı bir yerde!
Savaşın temel nedeni basitti ama etkisi büyüktü. Koloniler Britanya’nın ağır vergilerinden ve hiçbir siyasi söz hakkına sahip olmamasından bıkmıştı. 1776’da 13 koloni bağımsızlığını ilan ederek yeni bir ülkenin temelini attı. Fakat bağımsızlık ilan etmek bir şeydi, kalıcı bir devlet kurmak başka bir şeydi. İşte Washington tam da bu noktada devreye girdi. Sadece savaş kazanan bir kumandan olarak değil, Amerika’nın nasıl bir ülke olacağına yön veren bir lider olarak.
Amerika’nın bağımsız bir devlet hâline gelmesi savaşla başladı ama yalnızca savaşla tamamlanmadı. George Washington, 1787 yılında ABD Anayasası’nın hazırlanmasını sağlayan kurucu toplantıya başkanlık etti. Tarihe “Verfassungskonvention” (Anayasa Konvansiyonu) olarak geçen bu toplantı, bir ülkenin nasıl yönetileceğine dair ilk büyük tartışmaların yapıldığı yerdi.
Bu çalışmalar sonunda güçlü bir merkezi yönetimle federal bir cumhuriyet oluşturuldu. Yani Washington sadece cephede savaşmadı; Amerika Birleşik Devletleri’nin nasıl bir devlet olacağına dair temel kuralları da o dönemde şekillendirdi. Bu yüzden abd başkanları sıralaması içinde Washington’ın adı yalnızca ilk sırada yer almaz; aynı zamanda Amerika’nın kurucu zihninin simgesi olarak geçer.
1776’da ilan edilen bağımsızlık, 1787’de anayasa ile bir devlete dönüştü. Ve yalnızca iki yıl sonra, 1789’da George Washington oybirliğiyle ABD’nin ilk başkanı seçildi. Bu görevi iki dönem boyunca sürdürdü ve 1797’de görevden kendi isteğiyle ayrılarak gelenek oluşturdu. Başkanlık makamı bir kişinin ömür boyu süreceği bir koltuk olmayacaktı. Bu, Amerikan demokrasisinin karakterini belirleyen ilk sessiz kararlardan
Tüm ulusların kaderi, kendi karakterlerinden doğar.
George Washington
Görev süresi bittikten sonra siyasetten uzaklaşıp Virginia’daki Mount Vernon’a çekildi. Çiftliğiyle ilgilendi, ziyaretçilerini ağırladı, zaman zaman eski dostlarıyla yazışarak fikir alışverişi yaptı. Hayatının son yılları sakin geçti fakat etkisi hiç azalmadı.
1799 yılında kısa ama ağır bir hastalığın ardından 67 yaşında vefat etti. Fakat abd başkanları listesi hangi kaynağa bakılarak hazırlanırsa hazırlansın, Washington’ın adı asla sadece ilk sırada yer almaz; o aynı zamanda Amerika Birleşik Devletleri’nin kurucu karakterini taşıyan isim olarak görülür.
ABD başkanları sıralaması bir tarih çizelgesi değildir; her isim farklı bir dönemin aynasıdır. Washington o aynanın ilk yüzüdür.
Thomas Jefferson
Doğum
13 Nisan 1743
Ölüm
4 Temmuz 1826
Başkanlık Dönemi
1801 – 1809
1743 yılında Charlottesville yakınlarındaki Shadwell’de dünyaya gelen Thomas Jefferson, varlıklı bir aileden geliyordu. Bu sayede özel ders aldı, farklı okullarda eğitim gördü ve erken yaşta geniş bir bakış açısına sahip oldu. 1760’ta William & Mary College’a girdi ve iki yıl sonra okuldan en yüksek notlarla mezun oldu.
Üniversite sonrası hukuk eğitimi aldı ve 1767 yılından itibaren avukatlık yaptı. Ancak Jefferson’ın asıl etkisi mahkeme salonlarında değil, Amerika’nın kuruluşunda görüldü. 1774’te Virginia’nın temsilcisi olarak Kıta Kongresi’ne gönderildi ve burada kolonilerin bağımsızlığını savunan komitede çalıştı. Yalnızca fikir üretmedi. Amerika’nın kimliğini yazdı. Bağımsızlık Bildirgesi’nin (Declaration of Independence) ana yazarı olarak tarihe geçti.
1776’da Virginia’ya döndüğünde Temsilciler Meclisi’ne seçildi, 1779’da ise eyaletin valisi oldu. Ardından Fransa’da Paris Büyükelçisi olarak görev yaptı ve Avrupa’nın siyasi havasını yakından gözlemledi. Bir anlamda Aydınlanma düşüncesinin Amerikan versiyonunu içselleştirdi.
George Washington’ın dışişleri bakanı olarak atanması (1790) dikkat çekiciydi; çünkü Washington ülkeyi kurmuştu, Jefferson ise ona “dış politika” diye bir ufuk kazandırdı. 1797’de ikinci başkan John Adams’ın yardımcısı olarak görev aldı ve Adams ile hayat boyu süren dostluğunu mektuplarla korudu.
Jefferson yalnızca bir başkan değildi. Aynı zamanda Demokratik-Cumhuriyetçi Parti’nin kurucularındandı ve abd başkanları listesi içinde Amerika’nın siyasi çizgisini değiştiren ilk düşünce adamı olarak yer aldı.
Özetle o Amerika’nın kim olduğunu değil, kim olmak istediğini yazan adam oldu!
Abraham Lincoln
Abraham Lincoln 12 Şubat 1809’da dünyaya geldi. 15 Nisan 1865’te yaşamını yitirdiğinde ardında yalnızca bir siyasi miras bırakmadı; Amerika’nın “birlik olarak kalıp kalamayacağına” dair sorunun da cevabını vermiş oldu.
Doğum
12 Şubat 1809
Ölüm
15 Nisan 1865
Başkanlık Dönemi
1861 – 1865
Abraham Lincoln’un hayatı okul sıralarında değil, kendi kararıyla başladı. Eğitimini büyük ölçüde kendi kendine, kitaplarla tamamladı. 1830’da ailesiyle birlikte komşu bir kasabaya taşındı ve burada bir mağazada kâtip olarak çalışmaya başladı. Yıllar içinde pek çok iş yaptı. Kimi zaman postacı, kimi zaman arazi ölçümcüsü, kimi zaman da Mississippi Nehri’nde sal ile yük taşıyan bir işçiydi. Çalıştığı her iş, ona Amerika’nın farklı yüzünü gösterdi.
Siyasetle ilk teması 1832’de oldu. Sauk Kızılderililerine karşı düzenlenen askeri operasyona gönüllü katıldı ve orada arkadaşları tarafından yüzbaşı seçildi. Aynı yıl Illinois Temsilciler Meclisi için aday oldu, ama seçimi kaybetti. Fakat bu ilk yenilgi onu durdurmadı; iki yıl sonra tekrar aday oldu ve bu kez seçildi. 1842’ye kadar milletvekilliği yaptı.
Siyasette ilerlerken bir yandan da hukuk alanında kendi kendine çalıştı. 1836’da Illinois barosuna kabul edilerek avukatlık yapmaya başladı. Ardından John T. Stuart ile birlikte kendi hukuk bürosunu kurdu. Lincoln için hukuk; geçim kapısı değil, adaletin nasıl işlediğini anlamak demekti.
1842’de tekrar seçime girdi ama kaybetti. 1846’daki ikinci denemesi başarılı oldu ve Lincoln Washington’a girdi. 1847’de kongre üyesiydi. Sonra 1849’da geri döndü; siyasetten içeriye değil dışarıya, biraz da kendine döndü.
Franklin D. Roosevelt
Doğum
30 Ocak 1882
Ölüm
12 Nisan 1945
Başkanlık Dönemi
1933 – 1945
1882’de New York’ta doğan Franklin D. Roosevelt, varlıklı bir ailenin çocuğuydu. Bu nedenle yalnızca iyi eğitim almakla kalmadı, küçük yaşta Avrupa’yı da tanıdı. Almanya ve Fransa’da geçirdiği yıllar sayesinde akıcı şekilde Almanca ve Fransızca konuşmayı öğrendi.
1900-1904 arasında Harvard Üniversitesi’nde eğitim gördü. Ardından Colombia Üniversitesi’nde hukuk okudu. Mezuniyeti olağanüstü değildi ama doğru insanlarla kurduğu ilişkiler ona New York’ta saygın bir hukuk bürosunun kapısını açtı. Bu durum Roosevelt’in karakteri hakkında ipucu verir: Bilgiyi yalnızca okulda değil, ortamda ve insanlarda aradı.
Siyasetle ilk gerçek teması 1910 yılında oldu. 28 yaşındayken Demokrat Parti’den New York Eyalet Senatosu’na seçildi. Üç yıl sonra dönemin başkanı Woodrow Wilson tarafından Donanma Bakanlığı’nda müsteşar olarak görevlendirildi. 1920’ye kadar bu görevde kaldı.
Aynı yıl başkan yardımcılığına aday oldu fakat seçimi kazanamadı. Buna rağmen Demokrat Parti içinde en güçlü figürlerden biri hâline geldi. 1928’de kıl payı farkla New York Valisi seçildi; iki yıl sonra yeniden kazandı. Bu başarı onu abd başkanları sıralaması içindeki en muhtemel adaylardan biri hâline getirdi.
Roosevelt’in yükselişi yalnızca siyasi değildi; dönemin Amerika’sı krize doğru ilerliyordu. Roosevelt insanları sakinleştiren değil, toparlayan bir aday gibi görülmeye başladı. Çünkü atmosfer şuydu: Siyaset bilgiden çok güven arıyordu.
Roosevelt’in yanıtı New Deal adını verdiği reform paketi oldu. Bu program sadece ekonomik bir hamle değildi; bir umut mühendisliğiydi. Devlet yatırımlarıyla milyonlarca kişiye iş sağlandı, sosyal destekler kurumsal hâle getirildi ve Amerikan yaşamının en önemli kavramı doğdu: “Güven duygusu yeniden kurulabilir.”
New Deal, abd başkanları listesi içinde Roosevelt’i farklı bir yere koydu. O yalnızca kriz yöneten bir lider değil, devletin insan için var olduğunu hatırlatan başkan olarak görüldü.
Roosevelt’in etkisi bununla sınırlı değildi. İkinci Dünya Savaşı’nın büyük bölümünde Amerika Birleşik Devletleri’ni yönetti. Savaş yılları hem ekonomiyi hem siyaseti yeniden şekillendirdi. Roosevelt bu dönüşümün ortasında sadece askerî hamleler yapmadı; geleceğin diplomasi düzeni için de temel attı.
Bu nedenle, Birleşmiş Milletler’in kuruluş sürecinde Franklin D. Roosevelt belirleyici bir rol oynadı. ABD başkanları sıralaması içinde belki de en kritik sorumluluk ona düşmüştü. Hem ülkeyi hem çağın ruhunu aynı anda yönetmek.
O yüzden Roosevelt hakkında şöyle denir:
Devlet, yalnızca güven duyulduğunda yaşar.”
Franklin D. Roosevelt
Roosevelt abd başkanları sıralaması içinde benzersiz bir yere sahip. ABD tarihinde iki dönemden fazla seçilen tek başkandır. Toplamda 12 yıl görev yaptı ve üç kez başkanlık koltuğuna oturdu. Aslında dördüncü kez de seçilmişti, fakat sağlık durumu hızla kötüleşti. 12 Nisan 1945’te geçirdiği ağır felç nedeniyle, dördüncü dönemine başladıktan kısa süre sonra hayatını kaybetti.
Roosevelt’in ölümü zamanlaması bakımından da tarihin en çarpıcı anlarından birine denk geldi. İkinci Dünya Savaşı’nın bitimine birkaç hafta kalmıştı ve Almanya’nın teslimiyeti onun ölümünden hemen sonra neredeyse kaçınılmaz hâle gelmişti.
ABD başkanları listesi içinde Roosevelt’in adı silinmez çünkü kriz dönemlerinde insanlar akıl değil güven arar. Roosevelt ikisini de sunabilen az sayıdaki liderdendi.
Bu yazıyı beğendiniz mi? Puanlayın!
Loading...
