Zekâyı ölçmek için sınavlar yetmez, hayatın kendisine bakmak gerekir.
Albert Einstein
Eğitim sisteminde yıllardır değişmeyen bir alışkanlık var... Sınavlar. Öğrenciler yıllar boyunca defter dolusu bilgi öğrenir, ancak bu bilgilerin değeri birkaç saatlik test kitapçığında aldığı puanla ölçülür. Peki bu gerçekten adil mi? Sadece sınav notu, bir öğrencinin zekâsını, çalışkanlığını, yaratıcılığını ve problem çözme becerisini yansıtmaya yeter mi? Yoksa artık kalıcı olarak bir online sınav sistemi modeli mi getirilmeli?
Sınavların işlevi aslında farklı derslerde ve sınıf seviyelerinde bilgi değerlendirmeyi standart ve ölçeklenebilir bir yöntemle yapmayı mümkün kılıyor olması. Ancak işin gerçeği şu ki, sınavlar her zaman öğrencilerin gerçekten ne öğrendiğini en iyi şekilde göstermiyor. Çoğu zaman ezberlemeye odaklanıyorlar; derinlemesine öğrenmeyi, anlamayı ya da yorum yapabilmeyi ikinci plana itiyorlar.
Bazı öğrenciler için bu yaklaşım, bildiklerini ortaya koymanın en doğru yolu olmayabiliyor. Yine de sınavların tamamen işlevsiz olduğunu söylemek de haksızlık olur. Doğru kullanıldığında sınavlar, farklı ölçme değerlendirme yöntemlerinin yanında değerli bir araç olarak iş görebilir.
✅ Sınavların Faydaları
- Öğrenmeyi değerlendirmek için standart ve ölçeklenebilir bir yol sunar.
- Hem öğrencilerin hem öğretmenlerin sorumluluklarını yerine getirmesini sağlar.
- Disiplin, tekrar yapma alışkanlığı ve zaman yönetimini teşvik eder.
- Objektif bir notlandırma sistemi sunar.
- Öğrencileri gerçek hayattaki baskılara hazırlar ve üst kademelere geçiş için gereklidir.
❌ Sınavların Handikapları
- Gerçek anlamayı değil, ezberi ön plana çıkarır.
- Öğrencilerin bireysel güçlü yanlarını ve farklı öğrenme stillerini göz ardı eder.
- Stres ve kaygı yaratır, bu da performansı doğrudan etkiler.
- Her öğrenme biçimine uygun değildir.
- Yaratıcılığı ve derin düşünmeyi kısıtlar.
- Sosyal ve imkân farklılıklarını daha görünür hale getirir.
Neden Hâlâ Öğrencilerin Başarısı Sınavlarla Ölçülüyor?
Akademik başarıya ulaşmak aslında emek, azim ve dayanıklılığın bir sonucudur. Öğrenciler sınavlara hazırlanmak için saatlerce ders çalışır, çoğu zaman arkadaşlarıyla geçirecekleri zamanı ya da hobilerini bir kenara bırakır. Bunu hem ailelerini mutlu etmek hem de kendi emeklerinin karşılığını görmek için yaparlar. İlkokuldan üniversiteye kadar her aşamada başarıyı ölçmenin yolu hâlâ sınavlardan geçiyor; çünkü yıllardır alışılmış yöntem bu.
Sınavlar aslında bilgi kontrolü için oldukça etkili bir araç. Öğrencinin öğrenme sürecinde ne kadar ilerlediğini gösteriyor. Ayrıca sınavların standart yapısı, öğrencilerin ilgi alanı ya da yetenek farkı gözetmeden herkesi aynı ölçekte değerlendiriyor. Böylece çok sayıda öğrenciyi ortak bir yöntemle ölçmek mümkün oluyor.
Türkiye’de her yıl milyonlarca öğrenci aynı anda sınava giriyor. Böylesine büyük bir kitleyi değerlendirmek için standart sınavların uygulanabilirliği tartışılmaz. Ancak asıl mesele şu ki gerçekten de öğrencilerin başarısını ölçmek için gerçekten en doğru yöntem bu mu?
Standart sınavları düşündüğümüzde akla gelen birkaç sorun var. Öncelikle zekâyı ölçmüyorlar; daha çok hafızamızı test ediyorlar. Birçok öğrenci için sınavlar, başarıyı göstermenin en iyi yolu değil. Çünkü bireysel yetenekleri göz ardı edebiliyor, gereksiz stres yaratabiliyor. Üstelik öğrencinin yeteneklerine bağlı olarak alınan notlar, bazen gerçeği yansıtmıyor.
Son yıllarda eğitimciler ve uzmanlar da bu konuyu daha sık sorgulamaya başladı. Standart sınavlar hâlâ öğrencilerin zekâsını ve dersleri gerçekten anlama düzeyini ölçmek için en doğru yöntem mi? Peki ya performans değerlendirme konusunda ne kadar iyi? Özellikle Avrupadaki bazı yenilikçi okullarda, çoklu zekâ kuramı ve alternatif ölçme yöntemleri uygulanmaya başlandı ve dikkat çekici başarılar elde edildi.
İşte tam da bu yüzden şu soruyu sormak gerekiyor. Sınavlar, öğrencilerin ne öğrendiğini görmenin en iyi yolu mu? Gel, bu yazıda birlikte keşfedelim.
Sınavlar Öğrencilerin Ne Öğrendiğini Görmenin En İyi Yolu mu?
Sınavlar, bir öğrencinin belirli bir konuyu gerçekten öğrenip öğrenmediğini kesin olarak göstermez. Çünkü sınavların bu kadar hassas ve dar kapsamlı yapısı, bilgiyi ve zekâyı gerçek hayatta nasıl kullandığımızla pek örtüşmez. Daha çok ezberi ölçerler; analiz yapma, yaratıcı düşünme ya da konuyu derinlemesine kavrama becerisini geri planda bırakırlar.
Cambridge Üniversitesi’nin 2021’de yaptığı bir araştırma, standart sınavlarda yüksek başarı gösteren öğrencilerin %60’tan fazlasının aynı bilgiyi gerçek hayatta ya da pratik görevlerde uygulamakta zorlandığını ortaya koydu. Bu da ezber ile anlamlı öğrenme arasında ciddi bir fark olduğunu gözler önüne seriyor.
Pek çok öğrenci için sınavların getirdiği tekdüzelik, ilgi alanlarını, yeteneklerini ve öğrendikleri bilgileri olumsuz etkiliyor. Bu kitlesel standartlaştırma süreci, öğrenmenin doğasında var olan merak ve özgünlüğü ortadan kaldırıyor. Oysa tam da bu özellikler, 21. yüzyılda ihtiyaç duyduğumuz eleştirel düşünebilen, çok yönlü bireylerin yetişmesinde en önemli unsurlar.
Bu da şu soruyu gündeme getiriyor. Sınavlar gerçekten öğrenmeyi mi destekliyor, yoksa sadece kısa vadeli ezberi mi teşvik ediyor? Örneğin, sınavların kurgulanma biçimi öğrencilerin iyi not alabilmek için bilgiyi ezberleyip kâğıda dökmelerini gerektiriyor. Ama bu süreçte, öğrendiklerini gerçekten anlamaları her zaman mümkün olmuyor.
Ayrıca, sınavlara hazırlanma süreci çoğu zaman öğrencilerin üzerinde çalıştıkları bilgiyi sindirmelerine çok az fırsat bırakıyor. Bu da şu soruyu akla getiriyor. Eğitim sistemimiz gerçekten bilgiyi kavramayı mı öncelikliyor, yoksa sadece sınav sonuçlarını mı?
Aslında sınavların ve standart testlerin ne kadar işlevsel olduğu, kime sorduğunuza göre değişiyor. Çünkü geleneksel sınavların hem artıları hem eksileri var. İşte bu yüzden hâlâ hayatımızda bu kadar güçlü bir şekilde varlıklarını sürdürüyorlar.
Geleneksel Sınavların Artıları ve Eksileri
Araştırmalara göre, bir konuda yeterince bilgi sahibi olmayan kişiler kendi becerilerini, aslında daha bilgili olanlara kıyasla, olduğundan fazla görme eğiliminde oluyor. “Yani bazen sınavlar, kimin gerçekten bilgiyi özümseyip kimin yüzeysel kaldığını ortaya çıkarmakta işe yarayabiliyor.
Özetle, bilgisi az olan kişiler çoğu zaman cehaletlerinin farkında bile değildir. Psikolojide buna Dunning-Kruger Etkisi deniyor. İşte bu etki, neden öğrencilerin çoğu zaman çok çalışmaya motive olamadıklarını da açıklıyor. Çünkü eksiklerini onlara gösterecek bir sınav ya da ölçme olmadığında, gerçekte neyi bilmediklerini fark etmeleri zorlaşıyor.
Türkiye’de eğitim denince hâlâ akla ilk gelen şey sınavlar oluyor. İlkokuldan liseye, hatta üniversiteye kadar başarı hep testlerle ölçülüyor. Peki bu yöntem gerçekten en doğru yol mu? Yıl sonu sınavları bize öğrencilerin bilgiyi ne kadar özümsediğini mi gösteriyor, yoksa sadece son haftalarda ezberlenen bilgileri mi? Bir öğrenci derste öğrendiğini hayatta kullanamıyorsa, o sınavın ölçtüğü şey ne kadar anlamlı olabilir?
Geleneksel Sınavların Avantajları
Eğitimde sağlıklı bir sonuca varabilmek için hem velilerin hem öğretmenlerin hem de yetkililerin sınavların artılarını ve eksilerini dikkate alması gerekiyor. İşte öğrencilerin hâlâ geleneksel sınavlara girmesi gerektiğini savunan dört önemli neden:
Öğrenciyi ve öğretmeni sorumlu tutar
Sınavların önemli olmasının nedenlerinden biri, hem öğrencilerin hem de öğretmenlerin belli bir düzeyde sorumluluk taşımasını sağlamasıdır. Çünkü ölçülebilir sonuçlar ortaya çıkarır. Okullar ve eğitim kurumları, öğrencilerin gelişimini görmek ve öğretmenlerin müfredatı ne kadar takip ettiğini değerlendirmek için bu verilere ihtiyaç duyar. Yapılan sınavlar sayesinde, öğrenme hedeflerinin karşılanıp karşılanmadığı hızlıca anlaşılabilir ve eksik noktalar tespit edilebilir.
Verimlidir
Her öğrenci için kişiselleştirilmiş bir sınav hazırlamak neredeyse imkânsızdır. Bu yüzden standart sınavlar hem temel hem de ileri düzey müfredat unsurlarını kapsayarak öğrencilerin bilgilerini topluca ölçmeye çalışır. Ayrıca bu sınavlar çoğunlukla optik formlar üzerinden makinelerle değerlendirilir, bu da hem zamandan hem maliyetten tasarruf sağlar. Geleneksel sınavlar sayesinde eğitim sisteminin genel fotoğrafı çekilebilir; öğrencilerin ortalama başarı durumu daha net görülür.
Tüm öğrenciler aynı içerikle değerlendirilir
Bu durum, tüm öğrencilerin eşit şartlarda ölçülmesini sağlar. Alternatif yöntemlerle bazı öğrencilerin sınavdan muaf tutulması ya da farklı içeriklerle sınanması adaletsiz bir tablo ortaya çıkarabilir. Standart sınavlarda ise herkes aynı içerikle karşı karşıya kaldığı için sistem daha eşitlikçi görünür.
Olumlu çalışma alışkanlıkları kazandırır
Öğrenciler yıl boyunca, sonunda bir sınavın kendilerini beklediğini bilir. Bu da onları düzenli çalışmaya, zamanı iyi kullanmaya ve bilgiyi tekrar ederek kalıcı hale getirmeye yönlendirir. Bu yüzden sınavların, öğrencilerde disiplin ve sorumluluk bilinci geliştirme gibi dolaylı faydaları da vardır.
| Fayda | Açıklama |
|---|---|
| Sorumluluk | Öğrenciler ve öğretmenler için ölçülebilir sonuçlar sağlar. |
| Verimlilik | Optik Kağıtların makineyle okunması, zaman ve kaynak tasarrufu sağlar. |
| Standartlaşma | Tüm öğrencilerin eşit şartlarda sınanmasını garanti eder. |
| Çalışma Alışkanlıkları | Zaman yönetimi ve düzenli tekrar gibi alışkanlıkları teşvik eder. |
Aslında standart sınavların tutarlılık ve şeffaflık gibi başka avantajları da var. Ancak burada bahsettiğimiz üç neden, geleneksel sınavların savunulmasında en sık dile getirilen noktalar arasında yer alıyor.
Standart Sınavların Dezavantajları
Son on yıl içinde standart sınavlara duyulan güven ve hayranlık ciddi şekilde azaldı. Pek çok eğitimci artık okullarda bu tek tip sınavların uygulanmasına karşı çıkıyor. Peki neden? Bunun pek çok cevabı var ama en çok öne çıkan olumsuz yönleri şöyle sıralanıyor.
Bireysel zekâyı dikkate almaz
Öğretmenlerin, velilerin ve öğrencilerin büyük çoğunluğu sınavların çok kalıplaşmış ve tekdüze olduğunu düşünüyor. Oysa zekâ, tek bir kalıba sığmaz; farklı boyutları vardır. Sınavlarda iyi performans gösteremeyen öğrenciler, çoğu zaman “daha az zeki” gibi etiketleniyor. Bu da okuldan soğumalarına ve kendilerine güvenlerini kaybetmelerine yol açıyor. Farklı zekâ türlerine alan açmak yerine, sınavlar herkesi aynı potada eritmeye çalışıyor.
Tahmin edilebilirlik ve önyargı barındırır
Tecrübeli öğrenciler, sınavlarda hangi soruların çıkabileceğini çoğu zaman kestirebiliyor. Çünkü adil görünmesi için her yıl benzer soru tipleri tekrar tekrar kullanılıyor. Bu durum hem önyargı yaratıyor hem de sınavların öğrencilerin gerçek kavrayışını ölçmesini zorlaştırıyor.
Öğrencilerin bireysel ihtiyaçlarını göz ardı eder
Standart sınavlar tüm öğrencilerin aynı seviyeden başladığını varsayar. Oysa bu doğru değildir. Farklı öğrenme güçlükleri olan, özel desteğe ihtiyaç duyan ya da anadili Türkçe olmayan öğrenciler bu sınavlarda dezavantajlı duruma düşer. Bu da sınavların, eşitlik iddiasına rağmen, bazı öğrenciler için adaletsiz sonuçlar doğurmasına sebep olur.
Yoğun stres kaynağıdır
Sadece öğrenciler için değil, öğretmenler için de… Yıl sonu sınavları çoğu öğrenciye uykusuz geceler, kaygı atakları ve baskı getirir. Stres yüzünden öğrenciler sınavda gerçek performanslarını gösteremez, bu da hem öğrenciye hem öğretmene hem de sistemi yönetenlere olumsuz yansır. Sonuçta herkes kaybeder.
sınav dönemlerinde yoğun kaygı ve stres yaşadığını ifade ediyor.
Ne yazık ki burada saydığımız dört dezavantajla da bitmiyor; sınavların çocuklar üzerinde olumsuz etkileri çok daha fazla ve araştırmalar bunu açıkça ortaya koyuyor.
Peki, o zaman ne yapılabilir? Öğrenmeyi yeniden canlandırmak ve öğrencileri hiçbir gerçek kazanım elde etmeden sadece “test çözme makinesi” olmaktan kurtarmak için nasıl bir yol izlenmeli? İşte tam da bu noktada, alternatif ölçme yöntemlerine göz atmak gerekiyor.
Standart Sınavların Yerine Geçebilecek Alternatifler Var mı?
Türkiye’de de birçok veli, öğrenci ve eğitimci mevcut sınav sisteminden memnun değil. İlkokuldan liseye kadar kullanılan yöntemler, çoğu zaman beklentileri karşılamıyor. Bu yüzden herkes, “Daha iyi bir yol var mı?” sorusuna cevap arıyor.
- Sınavlar standart bir kıyaslama imkânı sunar
- Çoğunlukla ezberi ölçer, hâkimiyeti değil
- Öğrencilerin psikolojisine zarar verebilir
- Zekâ tek tip değildir, farklı yönleri vardır
- Alternatif ölçme yöntemleri giderek artıyor
Eğitim sistemimiz yüzünden, en parlak öğrencilerden bazıları bile yanlış değerlendirmelere kurban gitti. Pek çoğuna “zeki değilsin” dendi ama aslında durum hiç de öyle değildi.
Belki de daha özel, öğrencinin farklılıklarını dikkate alan bir sistem; eğitimi hem daha ulaşılabilir hem de daha kapsayıcı hale getirebilir. Üstelik sonuçlar da bugünkünden çok daha iyi olabilir.
Ama iş, bunu nasıl değiştirebileceğimize gelince çoğumuz sessiz kalıyoruz. Kendi kendimize sık sık şu soruyu soruyoruz: “Peki, bunun yerine uygulanabilir alternatifler var mı?”
Neyse ki eğitim dünyasında sistemi yenilemek için kullanılan birkaç seçenek var. Peki, neler mi? Standart sınavların yerine bazı eğitimcilerin tercih ettiği alternatif yöntemler şöyle:
Projeleri, quizleri ve sınıf katılımını birlikte değerlendirin.
Öğrencinin yıl içindeki gelişimini çalışmalarından örneklerle izleyin.
Küçük ve temsil gücü olan bir öğrenci grubunu test edin.
Birden Fazla Ölçüt
Öğrencileri değerlendirirken sadece standart testlere güvenmek yerine, farklı yöntemleri bir araya getirmek çok daha anlamlıdır. Bu yaklaşımda öğretmenler, öğrencilerin yıl boyunca yaptıkları projeleri ve çalışmalarını da sürece dahil eder. Peki neler olabilir? Kimi öğretmen sınıf önünde bireysel ya da grup sunumlarını tercih eder, kimisi anketlerle öğrencilerin görüşlerini alır, kimisi de oyun temelli değerlendirmeler yapar. Yani kısacası yöntem tamamen öğretmenin tercihine bağlıdır!
Portfolyolar
Yıl sonunda bir dizi sınav yapmak yerine öğretmenler, öğrencilerin tamamladıkları grup projelerini, kısa sınavlarını, raporlarını ya da sözlü sunumlarını portfolyoya ekler. Yıl bitiminde ortaya oldukça kapsamlı bir dosya çıkar ve bu sayede öğrencilerin yetenekleri hakkında daha ‘üç boyutlu’ bir bakış açısı elde edilir.
Örnekleme
Öğrencilerin, öğretmenlerin ve hatta devletlerin de memnun olduğu alternatif sınav yöntemlerinden biri örnekleme olarak bilinir. Örnekleme, her öğrenciyi tek tek sınamak yerine istatistiksel olarak temsili bir öğrenci grubunu test etmek şeklinde tanımlanır. Bu yöntem standart testleri tamamen ortadan kaldırmasa da, sınavlara girme zorunluluğu herkesi kapsamadığı için hem öğrenciler hem de öğretmenler üzerindeki baskıyı azaltır. Ayrıca eğitim sistemleri için çok daha düşük maliyetlidir ve derslerin odak noktası sınavlar olmadığı için öğrenmeyi daha eğlenceli hale getirir.
Ders çalışmalarına dayalı değerlendirmeyi bazı sınavlarla birleştiren karma bir ölçme yöntemine geçiş, öğretmenlerin çoğunluğu (%68) ve gençlerin yarısından fazlası (%51) tarafından olumlu karşılandı.
sınavların yanında portfolyo ya da proje çalışmaları da kullanılıyor.
Özetlersek, değişim sağlıklı bir toplum için hayati öneme sahip ve şu anda eğitim kurumlarımızda buna acilen ihtiyaç duyuyoruz. Bugünkü yazıda gördüğümüz gibi, farklı alternatifler var. Yine de karar vericilerin aktif olarak bu değişimi kolaylaştırmaya ve yeni değerlendirme yöntemlerini eğitim sistemimize entegre etmeye hazır olması gerekiyor; aksi halde günümüz öğrencileri için çok geç kalınabilir.
Bu yazıyı beğendiniz mi? Puanlayın!
Loading...
